Tien dagen lang hebben ze onder leiding van de Moskouse acteur en theaterpedagoog Gennadi Bogdanov gewerkt met de acteerstijl van de Russische theatervernieuwer Meyerhold. Ze laten ons, een zestigtal theaterliefhebbers, in een benauwd bovenzaaltje van een van de alternatieve podia in Zagreb zien hoever ze zijn gekomen. Daarna wil het gezelschap alles weten over Meyerhold, de Russische avantgarde in de jaren twintig en dertig, en de invloed daarvan op het theater van nu. Vervolgens wordt er nog uren over de toekomst van het Kroatische theater doorgepraat. Pas bij het slotapplaus merk ik dat we zeven uur in touw zijn geweest. De heftige tete-a-tetes gaan nog door tot in de kleine uurtjes.
De hele onderneming is onderdeel van een project dat vanuit Nederland is opgestart (en gedeeltelijk ook gefinancierd): Mapaz, Moving Academy Performing Arts Zagreb. De onvermoeibare promotor van het Nederlandse (en Europese) bewegingstheater, Ide van Heiningen, heeft een beweeglijke en bewegende theaterschool voor Oost-Europa ontworpen, om iets te doen aan het grote gebrek aan goed kunstvakonderwijs voor performers in die regio. Via de aanvullende ‘sprokkel’-actie Licht voor Oost-Europa is in Nederland de uitrusting voor een nagenoeg compleet, mobiel theater bij elkaar gewinkeld. En in dat benauwde bovenzaaltje in de Kroatische hoofdstad zijn de mensen samengekomen die hun theater willen verlossen van het griezelige dedain dat ‘Cultuur van eigen bodem eerst’ heet, de Tudzjman-doctrine op het terrein van de kunsten. Zij willen in Zagreb en in heel Kroatie weer theater dat vleugels heeft.
In de tweede helft van de jaren tachtig had de Kroatische hoofdstad als tehuis voor ontregelend avantgarde-theater een naam op te houden, vooral via het jaarlijkse Eurokaz-festival en groepen als Montazjstroj, die trouwens werkzaam is in de beste tradities van Meyerholds biomechanisch theater. De oorlog heeft aan al dat moois een eind gemaakt. Het ‘tweede circuit’ is in de theaters van Zagreb op sterven na dood, de staatstheaters staan onder water of spelen verschrikkelijke nationalistische toneelstukken. Choreografe Mirna Zjagar, die de rondreizende theateracademie vanuit Zagreb coordineert, is ervan overtuigd dat het elan zal terugkeren. ‘Erger dan de huidige toestand kan het niet worden. En ook met een verschrikkelijke oorlog op rijafstand blijven de mensen naar intrigerende podiumkunst verlangen. Er is een grote behoefte aan kennis, inzichten, materiaal, vertalingen van belangrijke teksten. De alternatieve theater-scene van Zagreb is hard toe aan sharing views. Van de officiele instanties hebben we op dit moment weinig te verwachten. Iedereen heeft zich in zijn eigen winkel ingegraven.’
Later op de avond, als de wijn allang niet meer in de kan is, blijkt de oorlog een heel repertoire aan morbide grappen te hebben opgeleverd. Op mijn hotelkamer ben ik ze gelukkig allemaal al weer vergeten.
De terugvlucht naar Amsterdam met Croatian Airlines blijkt voor de helft te zijn geboekt door een gezelschap Nederlandse soldaten van Unprofor, onderweg naar een paar weekjes verlof. Met genoegen bedenk ik dat Nederland gelukkig ook andere zaken dan afgedwongen bescherming naar het verdeelde Joegoeslavie exporteert: de mimegroep Suver Nuver, die uit hun schamele middelen vijfduizend gulden heeft geschonken voor de actie Licht voor Oost-Europa, geeft binnenkort in Zagreb een voorstelling en een workshop. Uiteraard gratis en voor niks. Een flink aantal van de theatermakers die ik het afgelopen weekend in de Kroatische hoofdstad ontmoette, kan zich er nu al op verheugen.