Als iemand een paar jaar geleden een orakel had gevraagd om de geopolitieke toekomst van de wereld te schetsen in één beeld, dan had het antwoord kunnen zijn: stel je voor, er is een grote oorlog uitgebroken in Europa en een Chinese president bestijgt het spreekgestoelte van de Verenigde Naties om China’s plan te presenteren om Europa terug naar vrede te leiden. Dát is de wereld, zou de wijze voorspeller kunnen hebben gezegd, die ergens komende eeuw voor ons ligt. Wacht maar af. En die toekomst was eind februari, op de verjaardag van de Russische invasie van Oekraïne.
Al snel bleek het Chinese plan meer vorm dan inhoud te zijn, vaag en verplichtingsvrij. ‘Wie een routekaart naar vrede had verwacht, zal zeker teleurgesteld zijn’, schreef de Russische China-kenner Alexander Gabuev. ‘Het is eerder een antwoord op westerse beschuldigingen dat China een stille medeplichtige is van Rusland, en een poging om China’s imago als verantwoordelijke macht te versterken bij ontwikkelende landen.’
Het vredesplan lijkt daarom business as usual, deel van China’s verlangen om de VS te vervangen. In 2017 sprak president Xi Jinping de ambitie uit om China ’s werelds machtigste te maken, en een grote oorlog oplossen hoort daarbij. Maar daar is geen sprake van. In werkelijkheid is China’s buitenlandse politiek de afgelopen maanden verbluffend snel gedraaid. De assertieve taal, de verbaal agressieve diplomaten (‘wolf warriors’), de provocatieve houding bij veiligheidsincidenten: dat allemaal lijkt met één zwaai bij het grofvuil gezet. Want het werkte niet.
Beijing heeft diplomatiek gezien een zeer slecht jaar achter de rug. China’s publieke imago is ingestort in Europa, Australië en andere landen, mede door Beijings agressieve coviddiplomatie. Het land leek medeplichtig aan Ruslands invasie, doordat twee weken eerder Xi en Poetin de ‘grenzeloze vriendschap’ tussen hun twee landen hadden bezworen. China’s assertiviteit leidde tot een overreactie in de VS, waar een agressieve China-politiek nu ongeveer de enige politieke consensus is die het land overheeft. De tech-oorlog die hier uit is gerold, doet China werkelijk pijn.
China is kwetsbaar omdat het economisch in zwaar weer zit, mede door zijn eigen coviddebacle. Dat debacle ondergroef ook de aantrekkelijkheid van China’s ‘alternatieve model’ en zijn verhaal in de wereld. Ook heeft China plotseling geen geld meer (over) voor de overdadige Belt and Road-infrastructuurprojecten door de hele wereld. En ten slotte blies China’s spierballenvertoon nieuw leven in een door de VS geleid anti-Chinees bondgenootschap (de ‘Quad’, met India, Australië en Japan), zette het aartsrivaal Japan aan om zijn defensiebudget te verdubbelen en wakkerde het in Zuid-Korea een debat aan om kernwapens te ontwikkelen. Tijd voor een ommezwaai.
De laatste opname die we nog uit het vorige tijdperk hebben is wellicht die uit december, toen Chinese en Indiase soldaten elkaar op een belachelijk afgelegen stuk Himalaya te lijf gingen met stokken en stenen. De beelden gingen meteen viral. In minder geïsoleerde stukken wereld zijn Xi en zijn diplomaten juist bezig met een charmeoffensief: bij het economisch forum in Davos, met staatsbezoeken, met vredesplannen. We gaan waarschijnlijk een lieve panda zien, de komende tijd.
Maar terwijl Beijing de steven heeft gewend, zit Washington nog volop op ramkoers. De paranoia bereikte grote hoogten toen een Chinese ballon door de stratosfeer boven de VS dreef: Amerikaanse straaljagers werden op elk mogelijk vliegend object afgestuurd. De afgelopen weken sloten de VS een overeenkomst met de Filippijnen om hun vlootbasis daar uit te bouwen, en werd er in Washington van alles strategisch gelekt naar de pers: over vermoedens dat het coronavirus uit een Chinees laboratorium was ontsnapt, over mogelijke Chinese wapenleveringen aan Rusland.
Het is fijn dat China hier (voorlopig) niet meer zijn eigen tegenprovocaties en -escalaties tegenover stelt. Maar of het gaat werken en Europese en andere landen positiever over China gaan denken, zal meer afhangen van de inhoud die China gaat presenteren dan van de vorm. Om te beginnen die wapens voor Rusland: als China die gaat leveren, zal de regering-Biden internationale sancties tegen China willen optuigen en zullen Europese landen voor het blok staan. Die lieve panda zal dan nog steeds een mooi plaatje zijn, maar meer voor het plakboek dan in de echte wereld.