«Stojam i Europa» («Treed Europa binnen!») en «Bukine Europieciai» («Weest Europeanen!») waren de leuzen in de Europa- campagne van Litouwen. Het opschrift «Alleen struisvogels steken hun kop in het zand, kom stemmen!» sierde een levensgrote struisvogel in het hart van hoofdstad Vilnius. Aan de campagne kwam ook een speciaal Euro-bier te pas, gemaakt van Deens graan, Duitse malt en Litouws water.

Ondanks de positieve referendumuitslag blijft de Europese Unie voor de meeste Litouwers een grote onbekende. Men benadert de EU argwanend. De vergelijkingsmaatstaf blijft — twaalf jaar na de losmaking — nog steeds de Sovjet-Unie, waar werk, inkomen en discipline gegarandeerd waren.

Van EU-enthousiasme is in Vilnius en omgeving niets te bekennen. Slechts een minderheid van de zeshonderdduizend inwoners van Vilnius (Litouwer, Pool of Rus) beseft het historische belang van de keuze die men heeft gemaakt. Wat de EU-voorstanders verenigde is een negatieve motivatie: «Wij hebben geen alternatief». Men lijkt het al op voorhand te weten. «Wij blijven een arme en kleine uithoek van Europa», zegt Jan Sienkiewicz, politiek commentator van het Poolstalige dagblad Kurier Wilenski. Sommigen schrijven het succes van het referendum toe aan de «homo-sovieticusmentaliteit». «Men volgt hier klakkeloos de president en de regering. Als de oekaze komt, gaat men braaf naar de stembus», aldus schrijver Romuald Mieczkowski.

Maar vooraf sprak men van manipulatie. Mensen wezen op de ingelaste verlenging van het referendum met een dag, en op het verwijderen van de «dode zielen» (zo’n tweehonderdduizend Litouwers die in de laatste tien jaar naar het buitenland emigreerden) van de lijsten van kiesgerechtigden.

Valdemaras, een vijftigjarige automonteur met een maandsalaris van duizend lit (ongeveer driehonderd euro), ziet geen heil in de EU. Zijn levensfilosofie luidt: «Niets is gratis.» «Wat heeft een klein, arm land te zoeken in zo’n rijke club?» vraagt hij zich af. «Litouwen is met 3,5 miljoen inwoners oninteressant voor investeerders. Alleen de rijken zullen profiteren.»

Maar zo klein en arm is Litouwen ook weer niet. Het is bijna net zo groot als Nederland en België samen. En het inkomen per hoofd (38 procent van het EU-gemiddelde) is er bijna even hoog als in buurland Polen (40 procent). Dat is een openbaring voor Valdemaras.

De Polen vormen met driehonderdduizend de grootste minderheidsgroep in de bevolking (acht procent). Ze zijn overwegend Euro-sceptisch. Dat is verrassend. De Poolse schrijver Mieczkowski legt uit hoe dat komt: «De meeste Polen rekenen zich tot de verliezers: ze zijn arm en ze vrezen de opkomst van de Litouwers en dus meer etnische conflicten, omdat ze zich niet aan de in hun ogen lagere Litouwse cultuur willen aanpassen. De oudere Polen zijn eerder pro-Russisch doordat ze naar de Russische televisie kijken. Het Litouws zijn ze niet machtig, want dat is pas sinds 1991 de officiële taal. De jongeren willen naar Polen — in hun ogen het land met een toekomst.»

Op de Buffelberg in Vilnius wordt een concertpodium opgebouwd, voor een Russische popband. Wanda, journaliste bij de lokale krant, verklaart: «We dragen dan wel westerse kleding, maar de Russische bands zijn meer in trek dan westerse groepen. We begrijpen hun liedjes, de Russische muziek raakt onze ziel.»

Het Litouwse platteland is arm. De kleine boeren zijn tegen de EU, want ze ruiken onraad. «We hebben geen machines en ook geen geld om voor het maaien te betalen. Het land ligt braak. Ik moet leven van een pensioen van 240 lit. Zou de melkprijs stijgen na de toetreding?» vraagt een boerin uit het gehucht Europa ten noorden van Vilnius zich af.

Petras Autreviius, directeur van het Europees Comité en voormalig hoofdonderhandelaar van Litouwen in Brussel, stelde de boerin tijdens zijn campagne gerust: «De prijs zal stijgen en Litouwse zuivelbedrijven zullen afzet op de Europese markten vinden.» Ook voor de inwoners van Eisiskes aan de Wit-Russische grens — straks een buitengrens van de EU — had hij mooie woorden. Door de hoge grens belasting, opgelegd door Wit-Rusland, wordt het prijzig om familie of graven aan de overkant te bezoeken. Autreviius: «Reken maar dat de Wit-Russen jaloers op ons Litouwers zijn.»

In november wacht alle aspirant-landen een laatste beoordeling van de EU-lidmaatschapscriteria. Litouwen moet nog veel werk verzetten, anders worden er speciale clausules ingebouwd. Het land zou dan een «tweederangs EU-lid» worden, zo waarschuwde VVD-fractieleider Zalm vorig jaar oktober. Petras Autreviius en zijn team hebben niet veel tijd om op adem komen.