Een genderstrijd woedt om Fury Road, de nieuwe Mad Max-film van de Australische regisseur George Miller. Triomfantelijke feministen die de overwinning ruiken na het zien van de film staan lijnrecht tegenover woedende mannen die cultureel eigenaarschap van hoofdpersonage Max Rockatansky opeisen. Ze bestoken elkaar via krantenartikelen en sociale media met hysterische betogen, zoals die van een blogger die mannen van over de hele wereld oproept de film te boycotten, of die van verscheidene vrouwelijke commentatoren die het verhaal exclusief bekijken vanuit het oogpunt van de vrouwelijke hoofdpersoon.
Hoe valt er in dit discours na te denken over Mad Max? Het eerste wat bij mij opkomt: it’s the car, stupid. En die is mannelijk. In Max’ auto, de V8 Interceptor, een gemodificeerde Ford Falcon XB GT uit 1973, schuilt het hele verhaal. Dat was al het geval in 1979 toen de eerste film uitkwam, Mad Max, waarin de hoofdpersoon zijn vrouw en kind verliest in een strijd tegen de motorbende van Toecutter. En dat was het ook in The Road Warrior (1981) waarin Max, in de woorden van de verteller een ‘shell of a man, a burned-out desolate man’, een groep mensen in veiligheid brengt die in een verwoeste wereld de laatste liters benzine beschermen tegen de hordes van een gespierde gladiator genaamd Humungus. De auto is afwezig in de derde film, Mad Max beyond Thunderdome (1985), maar hij keert weer terug in Fury Road, waarin Max in een woestijnland oog in oog komt te staan met Immortan Joe en zijn leger van ‘War Boys’.
‘Who killed the world?’ luidt de vraag in dit postapocalyptische verhaal. Antwoord: mannen. Zij hebben de aarde vernietigd net zoals ze vrouwen in de drie voorafgaande films hebben verkracht en vermoord en onderdanig hebben gemaakt. Hierop focust regisseur Miller in Fury Road. Meer nog, in het narratieve spel met mannelijke en vrouwelijke codes verhoogt hij de inzet dramatisch, wat in de huidige seksestrijd olie op het vuur is. In een artikel in Time Magazine, getiteld How Mad Max Became a Feminist Action Film legt activist Eve Ensler, auteur van het toneelstuk De vagina monologen, uit dat Miller haar op de set van de film had uitgenodigd om de cast toe te spreken over geweld tegen vrouwen. Voor het eerst is niet Max (Tom Hardy) het belangrijkste personage, maar een vrouw, Imperator Furiosa (Charlize Theron). Ze leidt een opstand van vrouwen tegen Immortan Joe door zijn seksslavinnen in een oorlogsvrachtauto, de ‘War Rig’, te verstoppen en uit de Citadel in de woestijn te ontsnappen, op zoek naar een gedroomd ‘groen’ land waar sterke vrouwen heersen. Ensler: ‘Ik vond het script fantastisch. Eén op de drie vrouwen wordt slachtoffer van verkrachting of mishandeling. Geweld tegen vrouwen gaat over raciale en economische misstanden. De film neemt dit serieus. De regisseur is een feminist en hij heeft een feministische actiefilm gemaakt.’
Maar zo eenvoudig is het niet. Want niemand heeft het over die auto. Als jongen van zestien werd ik in 1979 verliefd op Max en zijn auto, en op Millers wilde vertelling waarin vrouwen óf verkrachtingsslachtoffers zijn óf als erotische danseressen werken óf als huisvrouwen voor de kinderen zorgen. De setting is anti-utopisch: in de nabije toekomst vechten straatbendes op motoren tegen agenten die over de wegen in het enorme land patrouilleren in opgevoerde auto’s. Na de moord op zijn vrouw en kind bewapent Max zich – met de V8 Interceptor. De auto wordt een extensie van zijn gebroken psyche, een instrument van wraak en een symbool van mannelijkheid in crisis.
Millers achtergrond verklaart veel van de vreemde aantrekkingskracht van Mad Max. Geweld gekoppeld aan auto’s tekende zijn leven. Miller groeide op in een stadje in Queensland waar drie van zijn vrienden door auto-ongelukken omkwamen toen hij een tiener was. Later werkte hij als arts op een eerste-hulpafdeling. Dagelijks kreeg hij met slachtoffers van auto-ongelukken te maken. In een interview uit 1979 zegt hij: ‘Amerika heeft zijn vuurwapencultuur, wij hebben onze auto-cultuur.’
Dat blijkt in Mad Max in een schitterende scène bij de Halls of Justice, een bouwvallig politiebureau waar een jongen gefascineerd toekijkt als men een autowrak binnensleept. Aan de verwijfde motorschurk Bubba Zanetti vraagt de jongen wat er met de auto is gebeurd. Zanetti: Wat denk je? Nou, zegt de jongen, het lijkt alsof iemand de auto heeft opgegeten en toen heeft uitgespuugd. Zanetti: Misschien was iemand overspannen.
Auto’s en wat er met de auto’s gebeurt zijn in alle Mad Max-films gekoppeld aan mentale wanbalans bij de personages. Max raakt in een ‘coma’ als hij de opgevoerde V8 voor het eerst ziet. De schril fluitende blower van de meertrapscompressor werkt op hem in als een lokroep van een sirene. Auto’s, en vooral die ene auto, zijn bijna erotiserend.
Daarom is het veelbetekenend dat hij de auto al aan het begin van zowel Road Warrior als Fury Road kwijtraakt. Zie Max: autoloos en ook nog geketend en gemuilkorfd in het eerste deel van het verhaal in Fury Road, terwijl zijn vrouwelijke tegenspeler, Furiosa, heer en meester is over de War Rig, waarin ze de seksslavinnen tijdens een waanzinnige achtervolging naar vrijheid wil brengen. Ensler: ‘Dat is de betekenis van de reis in de film: vrouwen die ertoe bereid zijn hun veilige gevangenschap op te geven voor bevrijding. Hierin zien we de opkomende vrouwelijke rebellie tegen mannelijke overheersing.’ Dat klopt: tussen Immortan Joe en Furiosa en de vrouwen staat Max, een impotente man in de strijd tussen de monstrueuze patriarch en de nieuwe vrouw. En zónder zijn V8.
Mannen en auto’s vormen in deze films een cultus van dood en verwoesting, vooral in Fury Road waarin ‘Repair Boys’ de vervoermiddelen van de War Boys aan de praat houden in de stad waar Immortan Joe heerst. De War Boys lijden aan een ziekte, misschien leukemie. Ze moeten constant bloedtransfusies ondergaan. De War Boys aanbidden de auto, letterlijk door op hun knieën te gaan voor een altaar van stuurwielen. Ze dromen ervan te transformeren tot een auto-onderdeel. Voordat ze sterven als kamikaze spuiten ze chroomverf op hun mond terwijl ze roepen: ‘Wees getuigen van mij!’ Het openbaar afleggen van een belijdenis is ook wat de toeschouwer doet, die medeplichtig wordt door het kijken, zoals ik destijds deed toen ik voor het eerst deelgenoot werd van de cultus door te vallen voor de gevaarlijke schoonheid van Millers wrede wereld.
Wie een belijdenis aflegt verwacht ook verlossing. Hierin ligt de grootsheid van Fury Road: Max en Furiosa wijzen ons de weg naar bevrijding wanneer ze in de woestijn een reis ondernemen. Voor overleving in dit barre land zijn vloeistoffen nodig: benzine voor de auto’s, bloed voor de War Boys, water voor iedereen en, op bizarre wijze, moedermelk die een niet nader omschreven functie heeft, maar die duidelijk een ‘hulpbron’ is. Wanneer Max en Furiosa elkaar tijdens de vluchtpoging ontmoeten komen alle vier vloeistoffen in het spel: de seksslavinnen laven zich tijdens een rustpauze met water, waarna er een vuistgevecht tussen Max en Furiosa uitbreekt; Max wast met moedermelk bloed van zijn gezicht na een treffen met de War Boys; en wanneer de strijd met de auto’s van Immortan Joe een hoogtepunt bereikt klimt Max op de motorkap van de War Rig om met zijn mond benzine in de blower van de compressor te blazen, zodat het voertuig sneller kan rijden. Alles is ‘uitgedroogd’, net als de verwoeste ziel van Max en Furiosa. ‘Lafenis’, verlossing, is wat ze zoeken.
Furiosa, stervend. Max, grommend. Hij heeft weinig te zeggen. Niemand begrijpt hem. Hij is een man. Maar hij weet wat te doen. Max kan auto’s maken. Hij kan ook dit vrouwelijk lichaam fixen. Een slangetje dat nog aan zijn lichaam zit vanwege de gedwongen bloedschenking aan een War Boy koppelt hij aan Furiosa. De ironie is schitterend: de ‘shell of a man’ die hij jarenlang was na de moord op vrouw en kind tapt zichzelf leeg, niet ten behoeve van een vrouw, maar van een ander mens als symbool van een gemeenschap. Max weet dat Furiosa de nieuwe leider zal worden, de vervanger van Immortan Joe. In de Citadel brengen Max en Furiosa verandering teweeg. De politieke en economische veranderingen zullen misschien niet lang duren – de aarde is immers verwoest – maar voor nu is er hoop. In de laatste scène neemt Furiosa plaats als leider, Max verdwijnt in de menigte. Maar eerst knikt hij naar haar en zij knikt terug – man en vrouw in evenwicht. Hierin ligt de echte revolutie, en dit beeld beslecht de strijd rond Fury Road tussen feministen en nerveuze mannen.
Maar dan? Wat zou Max doen terwijl de lichten aan gaan en wij de bioscoopzaal uit lopen? Het antwoord maakt de vraag of Fury Road een ‘feministische actiefilm’ is irrelevant. Het is een film over een gebroken man die verlossing vindt – door datgene te doen waar hij goed in is, en dat is dingen maken. Max blijft wie hij is, een man, zo goed en zo kwaad als dat gaat. Dat maakt de balans tussen man en vrouw fragiel. En Furiosa’s rol als nieuwe machthebber garandeert niet per definitie een mooie toekomst voor de mensen van het land. Wat Max dan doet, denk ik, is op zoek gaan naar wat zijn identiteit het best bepaalt. The car, stupid – inmiddels gerepareerd en ongetwijfeld opnieuw opgevoerd door de Repair Boys.
Mad Max: Fury Road draait nu in de bioscoop
Beeld: (1) Charlize Theron als Furiosa in Mad Max: Fury Road. Feministen ruiken de overwinning (Warner Bros Pictures)