Losbandig gedrag

Verreweg het leukste boek over Lodewijk XIV en zijn hofhouding te Versailles is The Sun King (1966) van Nancy Mitford. Ze beschrijft met spitse Britse humor het erotisch spinnenweb waarin de koning en zijn vaste maîtresses huishielden, maar ook, met een rilling over de rug, de praktijk van de medici aan het hof, die met hun afgrijselijke maatregelen binnen de kortste keren de halve koninklijke familie het graf in krijgen. Mitford ziet het hofleven onder Lodewijk als een spel van tegenstellingen, van preutsheid en porno, buitenissige kledij en gepoederde naaktheid, barokke symmetrie en grillige banaliteit tegelijk.

In Venus & Mercury neemt Viviane Sassen een vergelijkbaar tegengesteld paar als uitgangspunt voor een groot werk, een video-installatie van twintig minuten die speciaal voor en ín het paleis van Versailles is vervaardigd. Er passeren honderden beelden, waarvan er veel door Sassen in het Grand Trianon van Versailles zijn gemaakt, verder archiefstukken, brieven, gipsafgietsels van klassieke beelden, alles gedeeltelijk bewerkt, ingekleurd en/of bevlekt. Sassen maakte in het paleis ook foto’s met zeer hedendaags geklede jonge modellen, die grappig rijmen of juist contrasteren met de zeventiende-eeuwse glamour; tenslotte is er een voice-over van Tilda Swinton, die gedichten van Marjolijn van Heemstra uitspreekt. De andere zalen van Marseille zijn gevuld met losse werken, elementen die in de grote installatie zijn verwerkt.

De geschiedenis van het hofleven en de mythologie rond Venus en Mercurius zitten vol curieuze verhalen. Venus is de godin van de liefde, dat weet u, maar daarmee ook de moeder van de ‘venerische’ ziekte; Mercurius is de god van het gunstige ogenblik, het spel, de handel en de diefstal, en dus vlug als kwik, dat zijn naam draagt; dat element werd eeuwenlang gebruikt als enige remedie tegen syfilis. Die ziekte kon leiden tot het inzakken van de neusbrug, wat werd verhuld door metalen protheses – Mitford had dat enig gevonden. Er is aandacht voor het portret van Marie-Antoinette in haar onderhemd, er is een sequentie beelden over homoseksualiteit, iets over een zwarte bastaarddochter van de koningin van Frankrijk, enzovoort. In het ‘behandelen’ van een fenomeen als Versailles en het Franse hof, met dat enorme culturele gewicht, toont Sassen dat ze inmiddels tot grote dingen in staat is; in het mini-Versailles van dit zeventiende-eeuwse grachtenhuis blijft dat relevant, want ook hier hangen Venus en Mercurius boven je hoofd, geschilderd en in stuc, en Sassen wijst ook op Julia Valckenier (1680-1717), die in dit huis woonde en wegens losbandig gedrag in het tuchthuis belandde.

Niet alle verhalen zijn even sterk uitgewerkt, misschien, en niet alles heeft evenveel met het andere te maken, maar als complete installatie is het aantrekkelijk, vernuftig en op een plezierige manier raadselachtig. De sleutel is, denk ik, de consistente ontwikkeling en beheersing van haar beeldtaal, die in haar eerdere werk al zo sterk was. Het heeft veel van de collage: selecteren, knippen, plakken, tonen en manipuleren tegelijk; een beeld kiezen en tegelijk toelaten dat het gaten vertoont, als een achttiende-eeuwse po, of onderdelen mist, als een gipsen kopie van een Griekse Apollo, het smoel van de syfilislijder, of het lijf van een onthoofde koningin.