In zijn laatste boek mijmert Bas Haring over het feit dat hij graag eens in De Groene Amsterdammer zou staan, net als zijn voorbeelden: ‘Ik lees over ze in de krant of in De Groene Amsterdammer. Mensen die betekenisvolle levens leiden en invloedrijk zijn. “Neerlands grootste wetenschappers aan het woord”. Daar had ik ook tussen moeten staan, denk ik dan. Waar heb ik het laten liggen?’
Haring (1968) studeerde wijsbegeerte in Utrecht en promoveerde daar in 1997 op het onderwerp ‘cognitieve kunstmatige intelligentie’. Daarna werd hij docent informatica in Leiden en een jaar geleden werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘publiek begrip van wetenschap’. De leerstoel is nieuw. Harings opdracht is wetenschap toegankelijker te maken – met als uitgangspunt dat beter begrip van wetenschap mensen tot betere keuzes kan brengen, bijvoorbeeld in energiegebruik, eetgewoonten of medicijngebruik. De universiteit van Oxford heeft ook zo’n leerstoel, bezet door Richard Dawkins. Daar is Public Understanding of Science een groot succes.
De keuze voor Haring is niet vreemd. Naast zijn voorspoedige academische loopbaan heeft hij immers de tijd gevonden om drie populair-wetenschappelijke boeken te schrijven en twee educatieve televisieseries te ontwikkelen en presenteren. Ook schuift hij regelmatig aan bij talkshows om zijn visie op uiteenlopende thema’s te openbaren, reist hij het hele land af om lezingen te geven en schrijft columns voor de Volkskrant en Intermediair. Waar hij de tijd vandaan haalt? Het scheelt in ieder geval dat hij geen kinderen heeft. En die wil hij ook niet, zegt hij zelf, ook al maakt hem dat tot een evolutionaire loser.
Toch was het eerste boek dat hij schreef een kinderboek: Kaas en de evolutietheorie. Haring is geen evolutionair bioloog, maar Kaas is een toegankelijk verhaal dat de jonge filosoof prikkelt en waar je ook nog wat van opsteekt. Het boek kreeg in 2002 de Gouden Uil voor de jeugdliteratuur en de Eureka-wetenschapsprijs. Het succes kan de aanleiding zijn geweest voor de rvu om met Haring het filosofisch televisieprogramma Stof te beginnen, dat mensen bewust moest maken van de grote levensvragen en ze moest losrukken van de ogenschijnlijk vanzelfsprekende antwoorden. Stof was een succes en dus kwam er het jaar daarna een opvolger, Haring. Was Bas Haring in het eerste programma nog vooral een docent, Haring leek meer een personality show. Hij beantwoordde ‘alledaagse vragen met filosofische raakvlakken’, zoals: ‘Waarom wil ik een held worden?’ en: ‘Ben ik wel helemaal normaal?’
Haring brak een lans voor het ‘wilde’ leven, dat niet wordt bepaald door mechanismen. Bijvoorbeeld: als de houdbaarheidsdatum van een pak melk is verstreken, gooi je het weg, zonder te proeven of de melk ook echt bedorven is. Waarom doen wij dat? Waarom volgen wij instructies klakkeloos op? Haring presenteert zichzelf daarbij als een sympathieke, vlotte jongen met een laagdrempelige levensfilosofie en een niet onverdienstelijk laagje zelfrelativering.
Een half uur is natuurlijk niet genoeg om onderwerpen in alle nuances uit te werken. Gelukkig heeft Haring nu de tijd genomen om alle thema’s die in het programma de revue passeerden, samen te brengen in een boek, Voor een echt succesvol leven. De boodschap daarvan is dat een onsuccesvol leven eigenlijk het echte succes is. Niet streven naar de top, maar lekker luieren in het dal. Een verfrissend geluid in de prestatiegerichte samenleving.
Voor een echt succesvol leven heeft hetzelfde karakter als het succes Kaas en de evolutietheorie. Aan het eind van elk hoofdstuk staat een beknopte samenvatting en Haring geeft veel leuke voorbeelden uit de evolutietheorie, waarmee hij de lezer wijst op de mechanismen waar die zich in het dagelijks leven aan onderwerpt. Voor een echt succesvol leven is niet als kinderboek bedoeld, ook al hangt Haring wel een beetje de schoolmeester uit.
Zo spreekt hij zijn lezers streng toe dat ze niet moeten denken dat ze zelf aan het roer van hun leven staan. Ook moeten ze beseffen dat iets wat goed is in het voortbestaan niet per se goed is an sich. Verstandige gedachten, maar wie hoopt op verdieping of een stevige argumentatie wordt teleurgesteld. We moeten het doen met illustrerende voorbeelden die voor een groot deel uit het leven van Haring zelf afkomstig zijn. Zo heeft hij een leuk gezin met eendjes, dat misschien wel net zo leuk is als een gezin met kinderen, hoewel het zichzelf niet voortplant. Weinig wetenschappelijk, maar wel aandoenlijk. En dus bevindt Haring zich tussen Sonja Bakker en Paul Scheffer in de non-fictie-boeken-toptien.
Het publieke heeft professor Haring wel onder de knie, maar hoe zit het nu met die wetenschap? Enig zoeken in de databases ISI/Web of Science en Knaw leert dat Haring slechts twee artikelen heeft geschreven in internationale tijdschriften en aan maar één onderzoek heeft meegewerkt sinds hij actief is bij de universiteit van Leiden. Hij heeft weliswaar drie boeken geschreven, maar daarbij valt niet te spreken over wetenschappelijk werk en al helemaal niet over baanbrekende ontdekkingen.
Het valt op dat Haring, toch een geschoold filosoof, in zijn boeken zelden een andere filosoof aanhaalt. Uiteindelijk gaat Voor een echt succesvol leven over wat het goede leven is, en daar hebben al velen voor hem – Aristoteles, Montaigne, Dohmen – interessante uitspraken over gedaan. Kennelijk wil Haring vermijden al te academisch te zijn, maar het is jammer dat hij de lezers daarmee de blik op andere grootheden onthoudt. Is dit boek dan wat we ons moeten voorstellen bij ‘publiek begrip van wetenschap’? Eigenlijk komt er geen wetenschap in voor. Het is eerder publiek begrip van de levensfilosofie van Bas Haring. Een filosofie die hij zelf overigens slecht ten uitvoer brengt, want van buitenaf bekeken is zijn leven eerder reclame voor ‘hard werken en met je kop op tv komen’ dan voor lekker thuis zitten en de hele dag patience spelen. Haring is zich bewust van deze paradox, maar geeft ons geen verklaring. Terwijl het antwoord zo voor de hand ligt: het schrijven van een boek vindt hij veel bevredigender dan het spelen van patience.
De benoeming van een bijzonder hoogleraar kan op andere zaken gebaseerd zijn dan wetenschappelijke publicaties. Drie populaire boeken en twee televisieprogramma’s volstaan. En kijk, zo kom je ook nog in De Groene.
Bas Haring, Voor een echt succesvol leven. Nijgh & Van Ditmar, 176 blz., € 17,50