We denken graag dat de mens verheven is boven de dieren. Want zie ons: we dragen kleren, we praten, laten oude vrouwtjes voordringen bij de bakker, we roken. En het hoogste wat een mens kan doen, is iets nutteloos. Door nutteloos gedrag onderscheidt de mens zich van het dier. Ooit een damhert zien kruiswoordpuzzelen?
Bij een dier is alle gedrag nuttig, gericht op voedsel, voortplanting of verdediging. Wij maken daarentegen kunst, de nutteloosheid ten top. En we sporten, ook zoiets. We denken dat dat spel is, en dat wij homo ludens zijn. Dat is niet zo; de sportende mens is een dier dat pretendeert te spelen maar in feite vecht. Als een dier. Op instinct. Vooral de mannelijke sportende mens.
Dat wordt haarscherp aangetoond door Debby Hengst. Debby, 26, is scheidsrechter in de Nederlandse ijshockeycompetitie. De ijshockeywereld is een mannenbolwerk. Hengst moest daar een plaats veroveren. ‘Ik tast hun machowereld aan, zo voelen ze dat’, zei ze in een interview.
Hengst moet ook spelers uit elkaar halen als ze in een kluwen aan het vechten zijn, en dat doen ijshockeyers vaak. In die vechtpartijen herkent Hengst de hiërarchie in het dierenrijk. ‘Ik heb er veel over gelezen. Bij de dieren staan mannetjes altijd boven vrouwen, dat oergevoel komt bij veel spelers boven als ik ze op het ijs uit elkaar moet houden. Zolang mannen oogcontact met elkaar houden, blijft die agressie voelbaar’, zei Hengst tegen de Volkskrant.
(Dat bij dieren mannetjes altijd boven vrouwtjes staan is niet helemaal waar. Bij de gevlekte hyena bijvoorbeeld zijn de vrouwtjes de baas. De mannetjes dienen slechts ter voortplanting. Maar dat terzijde.)
De overeenkomsten op dit gebied tussen de sport en het dierenrijk zijn talloos. Mannetjesdieren moeten aan hun nageslacht denken. Alleen de sterkste krijgt een vrouw. Om te bepalen welk mannetje de sterkste is wordt in het dierenrijk gestreden op leven en dood. Krachtvertoon. Laten zien dat je de sterkste bent. Desnoods vechten, om te bewijzen dat je inderdaad de sterkste bent.
Sport is niet veel anders. Niet alleen vechtsport. Ook dammen draait om hetzelfde. Uiteindelijk gaat het allemaal om het vertoon van macht en kracht.
Edelherten kunnen hevige duels uitvechten, waarbij ze met harde slagen van hun gewei proberen de ander weg te duwen. In de voortplantingstijd hebben ze zware manen en een verdikte hals en is de adamsappel nog meer geprononceerd. Zoiets als Yuri van Gelder.
Het damhert besproeit plekken met urine om zijn territorium te markeren. Ook slaat hij met zijn gewei tegen takken en struiken en tijdens het gevecht beukt hij het frontaal tegen de opponent. De kopstoot van Zinedine Zidane in de WK-finale is er niets bij.
Adders vechten met concurrenten door dreigend te blazen. Daarna kronkelen ze zich om elkaar heen tot hun koppen op gelijke hoogte zijn en ze elkaar kunnen imponeren. We herinneren ons Frank Rijkaard en Rudi Völler nog goed.
Bij de koalabeer wordt de voortplantingstijd gekenmerkt door een grote mate van agressie tussen de mannetjes. Men kan ze dan de hele nacht horen brullen. Dat gebrul wordt veroorzaakt door het herhaaldelijk snel inhaleren van lucht, gevolgd door een vibrerende, grommende uitademing. We zien Edgar Davids voor ons.
Pauwen zetten een enorme staart op, met indrukwekkende kleuren. Hij steekt zijn borst vooruit en paradeert stoer rond, ongeveer zoals Sven Kramer rondrijdt met de Nederlandse vlag.
PSV-verdediger Erik Addo kreeg een fikse schorsing aan zijn broek omdat hij zijn directe tegenstander in het gezicht had gespuugd. Lama’s staan bekend om de manier waarop ze concurrenten – en vijanden – afschrikken: ze spugen hun zurige en stinkende maaginhoud naar een tegenstander als ze kwaad worden.
De Bankiva-haan maakt indruk door te ‘schuifelen’: hij gaat dwars ten opzichte van de ander staan en klappert met zijn vleugels. We zagen het bij Ajax-Roda nog, toen keeper Castro het opnam tegen nota bene zijn medespeler Kah.
De gnoe krabt met zijn voorpoot in de grond, steeds harder en feller, waarbij hij hevig snuift door de neus. Hij kijkt de andere gnoe strak aan. Wesley Sneijder.
Chimpansees vechten machtskwesties uit door opgeschroefd rond te rennen en op de eigen borst te trommelen. Dat gaat gepaard met veel hoog geschreeuw en schrille kreten. Een Vitesse-spits die scoort tegen Feyenoord.
We kunnen een voorbeeld nemen aan het zeepaardje: het vrouwtje perst haar eieren in de broedbuidel van het mannetje. Na bevruchting ontwikkelen zich daar de eieren, totdat uiteindelijk de jonge zeepaardjes de mannetjesbuik uit zwemmen. Logischerwijs strijden hier de wijfjes om de gunst van het mannetje. Bij zeepaardjes is tot nu toe nauwelijks agressie waargenomen.