De politieke moord op Boris Nemtsov, praktisch voor de deur van het Kremlin, is de volgende stap naar de ontmaskering van president Poetin als een nietsontziende dictator.
Uit de protestdemonstratie van tienduizenden die daarop volgde kunnen we opmaken dat Poetins streven naar de alleenheerschappij nog niet voltooid is. Het is opnieuw duidelijk geworden dat Rusland een diepe crisis nadert. Nemtsov was een symbool van verzet, onverschrokken, fel in zijn weerstand tegen de annextie van de Krim en de oorlog in Oekraïne. Een van Poetins meest uitgesproken tegenstanders.
In hoeverre de president aan de moord medeplichtig is weten we niet, maar om het voorzichtig te zeggen: de dood van Nemtsov zal hem niet onwelkom zijn. Andere leiders van de oppositie zijn opgesloten of nog op vrije voeten maar vrezen voor hun leven. Minister Koenders heeft in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties gezegd dat Rusland zich op een historisch dieptepunt bevindt. Dat zal waar zijn, maar wat doen we eraan?
Toen de Krim werd geannexeerd heeft het Westen economische tegenmaatregelen genomen. Nadat de oorlog tussen Oekraïne en de separatisten was uitgebroken zijn die maatregelen verscherpt. Het resultaat is een waardedaling van de roebel en misschien het begin van een economische crisis die zich uitdrukt in een schaarste aan consumptieartikelen. Maar tot dusver is door dit alles geen catastrofale crisis veroorzaakt. De Amerikanen hebben gedreigd Oekraïne zware wapens te leveren. Daar is nog niets van gekomen. In feite is het tot dusver bij deze theoretische dreigementen gebleven. Ten slotte de conferentie van Minsk waar de wapenstilstand werd bereikt. Geen sprake van. Er wordt nog altijd gevochten.
Gezien het recente verleden is het geen wonder dat Poetin het Westen aan zijn laars lapt. Vertegenwoordigers van westelijke en Oost-Europese landen die op de begrafenis van Nemtsov wilden zijn, hebben geen visum gekregen. Op de moord is een reeks van politieke pesterijen gevolgd die sterk aan de Koude Oorlog doen denken. Maar moeten we Poetin in die mate serieus nemen? Moeten we er rekening mee houden dat we op het ogenblik de eerste fase van een nieuwe Koude Oorlog beleven?
Nog altijd geloof ik dat dit een vergissing is. De Koude Oorlog was een worsteling om de wereldheerschappij tussen twee supermachten die bovendien ideologisch gemotiveerd waren. Rusland is wel een machtig land gebleven met Poetin als de onbetwiste leider, maar een supermacht in de oude betekenis is het niet meer en het heeft ook geen ideologie die de massa’s in andere landen aanspreekt.
Zet de verscherping van de verhoudingen zich voort, dan moeten we eerder aan de herleving van een ouderwetse machtsstrijd denken. Daaraan zijn overigens niet minder risico’s verbonden. Op het ogenblik is het duidelijk dat het Westen volstrekt geen ambitie heeft om een dergelijke strijd aan te gaan. We hebben hier de handen al vol met het bestrijden van Islamitische Staat, onze eigen nog altijd niet overwonnen economische crisis, en volgend jaar komen de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zoals het er nu uitziet een ideologische strijd tussen radicaal rechtse Republikeinen en de meer diplomatiek ingestelde Democraten. Sinds het einde van Koude Oorlog is het Westen niet zo vol van onzekerheden geweest.
Dat heeft gevolgen voor de strijdbaarheid van de massa’s. Behalve als het om het jihadisme gaat is onze publieke opinie zelden zo afkerig van oorlog geweest. Plannen tot modernisering van de krijgsmacht en herinvoering van de dienstplicht worden met hoon ontvangen. Sinds 1989, de val van de Berlijnse Muur en het feitelijke einde van de Koude Oorlog, heeft het Westen een radicale gedaanteverwisseling ondergaan. Er is een publieke afkeer van de buitenlandse politiek gegroeid, en wat daar onverbrekelijk bij hoort: de uitoefening van macht.
Toch zien we in de verhouding met Rusland zich de inleiding tot een ouderwetse machtsstrijd voltrekken. Die heeft haar eigen nieuwe gevaren. Gezien de ervaringen met Poetin is het niet uitgesloten dat hij zich na de annexatie van de Krim en de half geslaagde oorlog in Oekraïne aan de volgende escalatie zal wagen. In de Baltische staten bijvoorbeeld. Wat zal het Westen dan doen? Is in dat geval de grens bereikt? We hebben intussen wel geleerd dat we ons met Poetin op alles voorbereid moeten houden. Maar voorlopig is dat een theoretische overtuiging. De bittere praktijk zal misschien nog komen.