Maraca

Een televisiemaker wil op pad met een dictafoon om middels geluiden een groot gebied, waarover we weinig weten, te portretteren. ‘Ga fietsen’, zou mijn reactie zijn als ik tv-beleidspersoon was. ‘Zelfs de radio zou dat afwijzen.’ Maar als die man Stef Biemans heet, en het gebied Midden-Amerika, dan hoop ik de wijsheid te hebben om ‘ja’ te zeggen. Want natuurlijk is Tussen de Amerika’s weer prachtig, sterk in de vorm, geestig, ontroerend, wijs, kritisch en zelfkritisch. ‘Beetje pretentieus’, noemt hij zijn aanpak, en daar zit wat in – maar door dat te zeggen heb je mij al een beetje. En je hebt me helemaal als de geluiden van zee, kokosnoot raspen, naaimachine, hamer en pratende palmboom tot een coherent, fraai, tragisch, urgent essay leiden.

Maar het oog wil toch ook wat? Nou, kijk ze uit bij de eerste aflevering over San Blas, eilandengroep bevolkt door de Kuna, oorspronkelijke bewoners met nog altijd eigen taal, ooit van het vasteland gevlucht voor de Spanjaarden. Op eerste gezicht een paradijs, maar sinds eind vorige eeuw bedreigd door de stijgende zeespiegel. Voor fotograaf Kadir van Lohuizen al een wereldwijd project. Door Biemans nu ontsluierd voor de kust van Panama. Die hamer klinkt trouwens op het vasteland waar een ‘Vinexwijkje’ wordt gebouwd voor wie nu al de zee wil ontvluchten. Op termijn het lot van allen. Kijk je ogen uit naar het natuurschoon van die archipel met soms maar weinig (traditionele) huizen op een piepklein eiland. Schilderachtig, maar als je hoort dat een paar van die eilandjes tot voor kort samen één geheel vormden, dan wordt het esthetisch genot pijnlijk. Kijk je ogen uit naar de kleurige kleding van de Kuna-vrouwen met hun opvallende patronen en arm- en beenwindsels.

Stef ontmoet geweldige gesprekspartners. De oude man (soms vrouw) die alle ‘terug-naar-de-natuur-ders’ steevast opvoeren als levend bewijs voor oeroude wijsheid (maar dezulken bestaan verdomme echt en bij de Kuna zijn ze zelfs erkend en herkenbaar aan hun uitdossing). Stefs stamoudste offreert een geweldige metafoor: de wereld is een wc-pot waarvan de afvoer verstopt is geraakt door industrie. Hij is overtuigd van een komende overstromingscatastrofe, en weet dat die niet de schuld van de Kuna is. Er is een oude vrouw die de zee geselt met riet om de god gunstig te stemmen. Er zijn vrouwen (en mannen) die er nooit over nadenken, maar een gratis huis op de vaste wal meteen aan zouden nemen.

Zie ook hoe een matrilineaire gemeenschap patriarchaat niet uitsluit. Hoe mannelijke homoseksualiteit vanzelfsprekend is – ze reizen als groep de eilanden en feesten af en trekken in bij leuke mensen, waar ze kleren naaien of met het geluid van een maraca (sambabal) hun baby in slaap wiegen. En hoor hoe Stef het belang van zijn eigen project bevraagt. Aangrijpend: een oudere man weent om de komende teloorgang.