In Italië zei je ‘Marco Pannella is weer in hongerstaking’ in de zin van ‘morgen schijnt de zon’. Zijn zilveren haardos was het testbeeld van het protest, van de vreedzame actie voor welk democratisch recht dan ook. Generaties Italianen kunnen zijn dag na dag dieper invallende wangen, de koortsig glanzende helblauwe ogen wel dromen. Zestig jaar Marco Pannella in hongerstaking, vanaf de oprichting van de Radicalen in 1956. Rond zijn stee een groepje bezorgde Radicalen met plastic bekertjes water en een arts klaar om in te grijpen. In zijn sterkere jaren haalde hij de veertig dagen.
Er was – en is – veel om actie voor te voeren in Italië. Pannella’s grootste triomf in het katholieke, hypocriete Italië waren de wetten voor echtscheiding (1974) en voor abortus (1978). Twee gloeiendhete hangijzers die hij op zijn naam mocht schrijven. Dat op zich was al een leven van actie waard. Maar Marco Pannella ging door.
De jaren tachtig waren zijn stuntjaren met de paar parlementszetels die de Radicalen te vergeven hadden. Eenmalig wereldberoemd werd hij door in 1987 ‘Cicciolina’ kandidaat te stellen voor de Radicalen. De beelden van de Hongaarse pornoster Ilona Staller in strakke jurkjes, met bloemenkransje en een teddybeer naast Pannella in de Italiaanse parlementsbanken gingen de hele wereld over. In naam van de vrije liefde, zei Pannella, die er zijn geloofwaardigheid mee verspeelde. De hele wereld vond het lachen, maar zijn Italiaanse intellectuele vrienden niet. En hij had belangrijke vrienden.
Het stunten met parlementszetels was begonnen in 1983, toen Pannella de van zware terroristische activiteiten beschuldigde Toni Negri uit de gevangenis haalde door hem voor de Radicalen boven aan de lijst te zetten. Toni Negri gebruikte zijn parlementszetel om zijn dertig jaar gevangenisstraf wegens onder meer medeplichtigheid aan de moord op Aldo Moro te ontvluchten en onmiddellijk de benen te nemen naar Parijs. Daar kon hij dankzij de ‘doctrine-Mitterrand’ – die bescherming bood aan ‘politiek vervolgden’ in andere landen – in alle vrijheid een mooie universitaire carrière opbouwen en een oneindige hoeveelheid boeken produceren. Hij kwam terug naar Italië in 1997, toen het licht inmiddels op groen stond en de Rode Brigades geen item meer waren. Negri zat nog twee jaartjes gevangenisstraf uit en schreef zijn de profundis over de internationale arbeidersstrijd vanuit de gevangenis. Over Toni Negri zijn de meningen nog altijd scherp verdeeld, over Pannella’s actie ook.
In 1984 haalde Pannella de tv-presentator Enzo Tortora uit de gevangenis door hem kandidaat te stellen voor de Radicalen in het Europarlement. Tortora was onterecht beschuldigd van drugshandel door twee Camorra-leden die klakkeloos werden geloofd. Pannella benoemde Tortora als boegbeeld van het disfunctioneren van de Italiaanse justitie zelfs tot voorzitter van de Radicalen. Deze actie kon op algemeen applaus rekenen, des te meer toen Tortora in 1987 definitief werd vrijgesproken van iedere blaam.
Vanaf 1989 had Marco Pannella geen parlementszetels meer te vergeven, want de relatieve gloriejaren van de Radicalen waren voorbij. De partij werd ontbonden en ging op in splinterlijstjes. In 1999 was het nog één keer groot feest, toen de hondstrouwe Emma Bonino bij de Europese verkiezingen een door de Radicalen nog nooit eerder behaald resultaat van 8,5 procent boekte met de lijst-Emma Bonino. Zij was een product van Pannella, zijn wijzere Japie de Krekel, het kleine vrouwtje dat de charismatische leermeester uiteindelijk oversteeg. Hij kon daar voor het publieke oog goed mee omgaan, maar toch moet het ergens pijn hebben gedaan. Ze spraken de afgelopen jaren niet meer met elkaar, ieder op zijn eigen manier verwikkeld in de laatste strijd: die tegen kanker.
‘Marco is tijdens zijn leven vooral uitgelachen, belachelijk gemaakt, om niet te zeggen beschimpt, en ik ruik in deze zee van postuum eerbetoon de onverdraaglijke stank van hypocrisie’, zei Emma Bonino naast zijn kist op het afgeladen Piazza Navona in Rome afgelopen zaterdag. Het kleine vrouwtje met de tulband die haar chemokuur aan het oog moest onttrekken had gelijk. Want inderdaad: iedereen in Italië had sympathie voor de outsider Marco Pannella, maar niemand wilde echt bij hem horen, ook de kiezer niet. En hij kreeg ook nooit spreektijd in de multimediale ether. ‘Marsorder van links tot rechts: Pannella moet buiten de kanalen blijven’, schreef de journalist Colombo. ‘Zijn exceptionele talent om items al jaren van tevoren aan te voelen, zijn immense empathie met de wereld buiten de muren van de macht, dat alles is altijd monddood gemaakt. Zijn items kwamen eenvoudig niet over het voetlicht. Essentiële items, zoals zijn culturele revolutie, gebaseerd op “het recht op kennis voor iedereen”, lichtjaren voor het internettijdperk. Niemand wist ervan, en dat was ook precies de bedoeling.’
In een heel mooi eerbetoon in de krant La Repubblica stond: ‘Wat was er nou zo speciaal aan Marco Pannella? Dat hij in een door-en-door cynisch land als Italië, waar het hoogtepunt van politiek bedrijven nog altijd Machiavelli heet, de belichaming van de politiek zonder macht vertegenwoordigde. Er was niets berekenends, er was niets bedachts. Marco Pannella is zijn hele leven onberekenend en ondoeltreffend juist geweest. Alsof de politiek een nobele sport is, die bedreven kan worden zonder op het scorebord te kijken. Hij kon dat. Zijn persoonlijke populariteit stond in geen enkele verhouding tot de resultaten van zijn kruimelpartijtje. Hij werd bewonderd door miljoenen mensen die nooit op hem hebben gestemd. Zijn monnikachtige toewijding aan zijn missie is het antwoord aan iedereen die het pluche als einddoel ziet.’
Beeld: 1972 (Marka / UIG via Getty Images)