Slecht nieuws voor de rechten van vluchtelingen in Europa. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg stelde op 13 februari dat vluchtelingen die het grenshek van de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla in Noord-Afrika over klimmen, direct teruggestuurd mogen worden naar Marokko. Een draai van 180 graden.

In oktober 2017 oordeelden de rechters in Straatsburg nog het tegenovergestelde. Om precies dezelfde feiten werd Spanje toen veroordeeld. De zogenoemde devoluciones en caliente (instant-uitzettingen) waren in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Onmiddellijke, collectieve uitzettingen – zonder identificatie, zonder advocaat, zonder tolk – schenden immers het recht op een individuele asielaanvraag.

De zaak draaide om een klacht van N.D. uit Mali en N.T. uit Ivoorkust. De twee mannen maakten deel uit van een groep van zeshonderd Afrikaanse vluchtelingen die in augustus 2014 de grenshekken van Melilla probeerden over te klimmen. Samen met zestig anderen die er net als zij in geslaagd waren de Spaanse enclave te bereiken, werden ze meteen teruggestuurd naar Marokko. Onterecht, zeiden de rechters in Straatsburg in 2017 unaniem. Spanje ging in beroep en krijgt nu gelijk.

Wat is er veranderd? Waarom mag Spanje nu ineens wél doen wat tweeënhalf jaar geleden nog als een flagrante schending van de mensenrechten gold? De Spaanse beroepsvereniging Rechters voor Democratie begrijpt er helemaal niets van. Of misschien toch wel. Woordvoerder Ignacio González Vega, rechter bij het provinciale gerechtshof in Madrid, laat doorschemeren dat het vonnis meer met politiek dan met recht te maken heeft. ‘Het is tekenend dat de regeringen van Frankrijk, België en Italië zich hebben aangesloten bij het hoger beroep van Spanje’, zegt González Vega telefonisch. ‘Blijkbaar zien zij gezamenlijke belangen.’

De Spaanse rechter noemt de uitspraak teleurstellend en de argumentatie niet overtuigend. Het verbod op collectieve uitzettingen zou volgens het Hof niet van toepassing zijn omdat de vluchtelingen niet geprobeerd hebben op een legale manier Spanje binnen te komen. Oftewel: wie een norm overtreedt, ook al is het slechts een administratieve zoals in dit geval, verliest al zijn rechten. ‘Dat is in strijd met het recht op beroep’, zegt González Vega. De redenering is volgens hem bovendien gebaseerd op een hersenschim. ‘Voor migranten of asielzoekers is het praktisch onmogelijk om op een legale manier ons land binnen te komen vanuit Marokko.’

Het aantal in 2020 getelde doden en vermisten op de Middellandse Zee was deze week, volgens cijfers van het Missing Migrants Project (IOM): 99