Voor een goed klassiek drama vol intriges, pikante details, kuiperijen en vernederingen hoefde je afgelopen week niet naar de schouwburg. Het voltrok zich rondom het Binnenhof en werd opgevoerd met behulp van kranten, radio, televisie en internet. Elk medium deed een eigen duit in het zakje en voegde zo een nieuw element aan het toneelstuk toe, waardoor De val van Vogelaar in vorm eigentijdser was dan de vele Medea’s die dit seizoen op de planken te zien zijn.
Alleen al dat detail van het sms’je dat Ella Vogelaar, inmiddels dus ex-minister van Wonen, Wijken en Integratie, vorige week donderdag kreeg van haar PvdA-partijleider Wouter Bos: bij het gesprek die avond, zo liet hij voor de goede orde weten, zouden ook fractievoorzitter Mariëtte Hamer en partijleider Lilianne Ploumen aanwezig zijn. Of de bewering van Bos dat hij aan het einde van dat gesprek tot de conclusie was gekomen dat het vertrouwen in Vogelaar moest worden opgezegd. Hoe heerlijk en met uitgestreken gezicht verdraaide de partijleider hier de werkelijkheid: de opvolger, voormalig Amsterdams wethouder Eberhard van der Laan, had zich al ingelezen, zijn antecedenten waren al onderzocht én hij was al bij de koningin geweest voordat Nederland als het ware van de eerste akte was bekomen.
Gewaagd was de scène waarin Bos samen met minister-president Balkenende tegenover de pers het aftreden van Vogelaar vrijdag nog eens toelichtte. De twee heren komen te laat, waardoor voor de internetkijkers ruim tien minuten lang de slogan van dit kabinet in beeld is: samen werken, samen leven. Hoeveel ironie kan een mens verdragen.
Ook zo mooi was een ogenschijnlijke zijlijn in het stuk, die – zoals het een goede zijlijn betaamt – wel degelijk een functie vervulde. Ineens was daar vorige week vrijdag de naam van de opvolger van staatssecretaris Ahmed Aboutaleb, een kleine maand na de aankondiging dat deze PvdA’er burgemeester van Rotterdam wordt. Van der Laans naam was er binnen een paar uur, waarom Aboutalebs opvolger dan pas zo laat? Omdat als de vrouw Vogelaar wordt vervangen door een man, het voor het herstel van het evenwicht tussen de seksen in de strakke PvdA-regie noodzakelijk is dat de man Aboutaleb wordt vervangen door een vrouw. Was de naam van die vrouw, wethouder Jetta Klijnsma uit Den Haag, eerder bekend geworden, dan hadden de media daarin een aanwijzing gezien voor de aanstaande stoelendans binnen het PvdA-smaldeel. Dat zou de spanning uit het stuk hebben gehaald.
Of die scène, afgelopen zaterdag op een partijbijeenkomst. Om na de klassieke dolksteek Vogelaar-bashers als Geert Wilders en Rita Verdonk de mond te snoeren en toch vooral te laten zien hoe moeilijk het toedienen van de doodsteek is, vernederde Bos zijn partijgenoot nog een keer. ‘Je ziet dat Ella verdrietig is’, schmierde Bos, maar: ‘Ella is en was en blijft er eentje van ons.’ Wat een spel. Door Bos’ woorden en mimiek bekroop je als toeschouwer de woede die Vogelaar moet voelen. Daarvoor hoefde geen speciale scène in huize Vogelaar meer te worden opgenomen.
De woordkeuze was sowieso klasse. Neem dat telkens terugkerende onvermijdelijk. Dat is de kern van elk drama: dat het je overkomt, dat je er niks aan kunt doen. Voor de PvdA-top was Vogelaars gedwongen aftreden onvermijdelijk. Zo ontslaan haar tegenspelers, Bos, Hamer en Ploumen, zich van elke verantwoordelijkheid. Dat Vogelaar opgescheept zat met een onmogelijke portefeuille, aanvankelijk ook zonder geld en daarnaast nog eens zonder goed meetbare doelen, die dan ook nog eens volgens elk weldenkend mens niet binnen twee jaar te halen zijn en zich bovendien aandienen in kleine, in Den Haag niet meetellende succesjes, zoals een buurtkamer, een kookcursus en een stadsboerderij – ze vinden het niet hun schuld. En door de herhaling van dat woord onvermijdelijk gaat het publiek ze nog geloven ook. Zoals het in een eigentijds drama hoort, registreren media niet alleen, maar hebben ze er – interactief – ook invloed op. Bos weet daar zelf na het voor hem desastreuze verkiezingsjaar 2006, waarin hij lange tijd meende de nieuwe premier te kunnen worden, alles van. Hij kan het woord draaien nog steeds niet horen.
Dus toen Geert Wilders Ella Vogelaar als knettergek typeerde, Geenstijl.nl haar te kakken zette, Jort Kelder en Heleen van Royen in het tv-programma Pauw & Witteman haar met lege branie vernederden en De Telegraaf een hetze tegen haar begon en daarbij hulp kreeg van PvdA-partijgenoot Dig Istha die op Vogelaars ministerie de woordvoering op orde moest brengen, stak Bos geen vinger uit om de vrouw die hij zelf als kanjer had binnengehaald te helpen. Bos weet hoe de reuk van bloed werkt op de media. Zo groeide het drama naar een climax en werden ‘pijnlijke beslissingen’ zogenaamd onvermijdelijk. Het is hoog spel, gevaarlijk ook, omdat de democratie in een ondergeschikte rol wordt geduwd.
Een hoogtepunt in het drama was ook de wijze waarop Vogelaar terugsloeg: ingehouden woede toen ze haar vertrek toelichtte, vervolgens nog een inhoudelijke uithaal naar haar partij en dan af via de schuifdeuren, de rug gebogen, een arm van haar toegesnelde persoonlijk adviseur als troost. Vogelaar, die was aangetrokken om na het ministerschap van Rita Verdonk de harde toon uit het integratiedebat te halen en nu wordt afgerekend op een te softe aanpak, merkte onomwonden op dat de PvdA de discussie over de toonhoogte intern nog steeds niet goed heeft gevoerd. Dat was de cliffhanger. Wordt vervolgd. Onvermijdelijk.