Meisjes van de sigarenfabriek

Fidan Ekiz heeft haar familie- en migratiegeschiedenis behandeld in Veerboot naar Holland. In De pen & Het zwaard was ze al tout court televisiejournalist, persvrijheid in zes landen onderzoekend (waaronder uiteraard Turkije). Nu is ze onze gids in Vrouw op Mars over de geschiedenis van de vrouwenemancipatie in Nederland. Dat zij dat presenteert is ook weer een voorbeeld van emancipatie: die van tweede-generatiemigranten. Ze was al lang tafeldame, maar Hollandse geschiedenis, zoals deze, wordt, bij wijze van spreken, gebracht door Hans Goedkoop en niet door Prem (god verhoede) of Ajouad El Miloudi. Ik zie er een doorbraakje in en zal ongetwijfeld het verwijt krijgen dat dit niet benadrukt mag want vanzelfsprekend moet zijn. Sorry dan.

Ekiz is in Vrouw op Mars geen onderwijzeres maar een open, nieuwsgierige vragenstelster. Dat ze regelmatig verbluft blijkt over de slechte positie van vrouwen in voorbije decennia heeft niets met roots, maar alles met leeftijd te maken: jonge vrouwen, jonge mensen hebben vaak geen idee hoe en door wie als vanzelfsprekend ervaren verworvenheden tot stand kwamen. En die relatieve onbeschrevenheid werkt uitstekend, mede doordat deze uitmondt in respect, bewondering voor het scherpe inzicht, het lef en de energie van vrouwen die de strijd aangingen.

Maar ook een oude man beseft weer hoe revolutionair Joke Smit en haar Gids-artikel ‘Het onbehagen bij de vrouw’ was in 1967. De tv-serie versterkt dat besef doordat archiefbeelden, die zowel het patriarchale verleden als de jonge Amazones tonen, dieper raken dan geschreven tekst. Destijds was ik wel getriggerd maar niet ontroerd door een tv-optreden van Joke Smit. Nu wel. Misschien ook door haar vroege overlijden. Het beeldmateriaal is sterk gekozen, de vormgeving aantrekkelijk, de toon vrolijk. We zien in de eerste aflevering Hedy d’Ancona, going strong, maar ook drie Onbekende Vrouwen, voormalige docenten en een strafrechter, die door Smits steen in de vijver het roer van huisvrouw-met- gymnasiumdiploma omgooiden naar lidmaatschap van Man Vrouw Maatschappij, naar studie en genoemde beroepen.

Maar we zien ook de voormalige meisjes van de sigarenfabriek in Nieuwe Pekela die met staken gelijk loon voor gelijk werk eisten. We zien een van de eerste huismannen (de zes jaar kinderzorg, door omstandigheden gedwongen, ervaart hij als de gelukkigste van zijn leven) en we zien Theo & Thea als huisman respectievelijk automonteur in een hilarische scène. Enfin, Vrouw op Mars valt op basis van aflevering één zeer aan te raden. Marja Vuijsje presenteerde recent haar nieuwste boek Oude dozen: Een min of meer feministische leesgeschiedenis en gaf het eerste exemplaar aan Rehab Chaker, Syrische vluchteling. Omdat zij ‘Het onbehagen bij de vrouw’ en andere teksten van Smit in het Arabisch heeft vertaald. Vooral ‘Het onbehagen’ trekt volop lezeressen en lezers. Indrukwekkende echo van Hollandse emancipatie. Fidan zelf is trouwens te zien in een mooi gesprek met Stine Jensen: Stine boekt sterren (Human).