Ik luisterde binnen twee dagen alle zes de afleveringen van Harsh Reality. Had ik het verhaal ooit eerder gehoord? Ik denk het niet. Ik denk dat ik het had onthouden. Ik hoop het.
De podcast vertelt het levensverhaal van het Mexicaanse model Miriam Rivera en het verhaal van There’s Something about Miriam, de televisieshow die haar begin deze eeuw even wereldberoemd maakte. Miriam Rivera is een trans vrouw. Haar trans-zijn is iets waarvan ze zich al haar hele leven bewust is en iets waarvan ze al heel lang geen geheim meer maakt. Zoals zoveel jonge mensen hunkert ze naar roem, naar roem die op hetzelfde moment vooral de erkenning moet zijn van wie ze is. Want ze wil niets liever zijn dan wie ze is voor het oog van de hele wereld.
Het format van het televisieprogramma dat op haar pad komt is ontwikkeld in de koortsige periode kort na het succes van Big Brother, een periode waarin alles en iedereen op zoek was naar de juiste ingrediënten voor de volgende hit. Find Me a Man zou het programma aanvankelijk gaan heten, en daarin zat de twist. De zes jongemannen die moesten strijden om de hand van Miriam zouden, in tegenstelling tot de kijker thuis, niet weten dat Miriam trans was en dat ze – voor het shockeffect van de show toch heel belangrijk – nooit een geslachtscorrigerende operatie had gehad.
De empathie van de makers van de podcast is niet slechts gefocust op Miriam maar omvat ook moeiteloos de zes alfamannen. De podcast laat prachtig zien dat goede bedoelingen en exploitatie in elkaar kunnen overvloeien. Dat de grenzen poreus zijn. Dat intenties vooraf en rechtvaardigingen achteraf soms niet meer te ontwarren zijn en dat mensen dingen doen die ze niet begrijpen, dingen die je ze jaren later eigenlijk op een en hetzelfde moment wel en niet kwalijk moet kunnen nemen.
Wat me trof was hoe niemand een morele vrijgeleide krijgt maar dat men op hetzelfde moment nooit wezenlijk geïnteresseerd lijkt in iets als een schuldvraag. De ingewikkeldheid van wat er in die weken is gebeurd staat centraal, maar die ingewikkeldheid wordt ook geen moment iets waarachter de makers zich verschuilen om de lastige vragen die het allemaal oproept niet te hoeven beantwoorden.
Op eenzelfde manier kunnen optimisme over voortschrijdend maatschappelijk inzicht en het voortduren van het onrecht waarmee trans mensen te maken hebben in een en hetzelfde verhaal naast elkaar bestaan zonder dat ze een functionele plek in het narratief wordt toebedeeld. Ja, de dingen zijn beter geworden. Dingen die toen onvoorstelbaar waren zijn nu normaal-ish. Maar ook: al het verschrikkelijke wat er toen gebeurde gebeurt nu nog steeds. Houd jezelf niet voor de gek.
‘Why do we do this, why do we keep setting up these disasters and putting them on tv?’ vraagt een psychiater die destijds op het laatste uur werd ingevlogen zich af. De dingen die we willen, laten zich niet altijd verdedigen. Maar dat beseffen neemt het willen niet weg.
There’s Something about Miriam werd geproduceerd door een dochteronderneming van Endemol. Misschien moest ik daarom onwillekeurig denken aan de storm die opstak nadat Johan Derksen op tv bekende dat hij ooit een vrouw had gemolesteerd omdat hij het punt wilde maken dat tijden veranderen en dat je je later kunt schamen voor dat waar je eerder geen twee keer over nadacht.
Maxim Februari schreef een paar weken later een bedachtzaam stuk in NRC. Een bewust welwillende lezing van wat het moment had kunnen zijn: een opening om het te hebben over de dingen die we hebben gedaan die we nu niet meer kunnen goedpraten. Een uitnodiging tot een gelaagder gesprek.
Ik snapte wat Februari wilde zeggen, al geloof ik niet dat de talkshow die potentie werkelijk had. Het succes van Derksen en zijn collega’s is juist gelegen in de impliciete belofte dat ze zich niks zullen aantrekken van de grenzen van anderen. En telkens wanneer het ontploft is de reactie: ach joh, wat een gelul allemaal. Als het zo moet, dan hoeft het van mij niet meer, hoor. Cancelcultuur!
Het is belangrijk om te blijven oordelen over daden, niet over mensen. Om niet toe te geven aan de verleiding mensen te reduceren tot hun slechtste momenten. Om ze vaten vol tegenstrijdigheden te laten zijn en om bereid te zijn te geloven dat hun schaamte over wie ze ooit waren oprecht is. Om niet bij voorbaat onverzoenlijk te zijn. Maar op hetzelfde moment is het niet minder belangrijk om hard te durven oordelen over wat er in het hier en nu wel en niet wordt gedaan met een gecompliceerd verleden.
De realiteit is dat Derksens bekentenis niet alleen een storm van verontwaardiging en kritiek deed opsteken – voorspelbaar maar daarmee toch niet onterecht – maar dat hij, toen het er heel even naar uitzag dat John de Mol de stekker uit de show zou trekken (hahaha!) werd benaderd door de publieke omroep.
Het grotere probleem is nog altijd niet dat mensen worden verguisd om dat waarmee ze in het reine proberen te komen. Het grotere probleem is nog altijd dat er veel te veel mensen zijn – kuch Frans kuch Klein kuch Dominique kuch Weesie kuch – die het uiteindelijk allemaal geen reet kan schelen.