Feest. Op de Avond van de korte film gaan vrijdag de tien nieuwste films onder de noemer Kort! in première. Jammer voor de makers dat dat niet, zoals gebruikelijk, in september op het Nederlands Filmfestival in Utrecht en voor groot publiek kon, maar toch. Dus grijp uw kans, benoem huisgenoten plus uzelf tot festivaljury, vergelijk de films, geef ze tussen 1 en 5 sterren, klap, juich of fluit en deel desgewenst prijzen uit. Een ‘Kort!’ duurt rond tien minuten en zit daarmee tussen het ‘ZKV’ (term van A.L.Snijders) en het korte verhaal in, literair gesproken. Dit is de twintigste jaargang dus het betreft nummer 191 tot en met 200. Fraaie traditie die aardige tot geweldige miniaturen heeft opgeleverd. En die hele jaargangen van jonge makers, scenaristen en regisseurs de kans gaf om met goede acteurs en onder professionele omstandigheden ervaring op te doen, maar vooral om vakkundigheid te bewijzen. Ook geweldig voor producers. Dat is meer dan gelukt bij de elf ‘Kortjes’ die Gouden Kalveren in Utrecht wonnen in de categorie tv-drama; en bij alle Kortjes die glorieerden op internationale festivals. Maar ook menige niet-bekroonde film kan met recht de titel ‘eigenzinnige parel’ dragen die de NTR hanteert.
Las u dat nou goed? ‘De kans gaf’? Helaas: dat blijkt uit één zinnetje, alsof het gefluisterd wordt tussen jubel en zang door: ‘De twintigste editie is de laatste die de NTR voortbrengt.’ Het subsidiërende NPO-fonds (dat het Mediafonds verving) stopt er namelijk mee. Why? Tja, er komen ‘nieuwe talentregelingen’ en laten we daar het beste van hopen, maar voor zover ik het begrijp zal in een nieuwe, voorlopige constructie het aantal te subsidiëren producties (nu alleen al 10x Kort! en 6x de 45-minutenproducties van Onze straat, in januari te zien) beduidend kleiner worden. En zal het beschikbare bedrag dito lager zijn, ook al doordat het Filmfonds en CoBO niet meer bijdragen, zoals in het oude model. Dat betekent dat van het mozaïek van stijlen en tonen, van artistieke diversiteit beduidend minder kan overblijven – wat nou precies de charme was van Kort! en One Night Stand, voorganger van Onze straat en Centraal. Mondiaal, en zeker ook in Europa, zie je een steeds sterkere tendens naar formuledrama, vaak door teams geschreven, waarbij ‘de individuele stem’, waar grootheden als Dennis Potter en Alan Plater decennia geleden al voor pleitten, steeds meer verloren gaat. Als Kort! íets was en is, dan viering van die individuele stem.
En er is nog een andersoortige invulling van diversiteit: juist in Kort!, One Night Stand en Centraal zag je een tendens naar kleurverrijking in alle aspecten van het drama-maken. Meer scenaristen, regisseurs, acteurs en bovenal thematiek ‘van kleur’. En beperken we ons tot de acteurs: in deze jaargang Kort! zien we eindelijk ook eens niet-witte acteurs wier rol niets met etniciteit van doen heeft, maar die vanzelfsprekend aanwezig zijn zoals een winkelstraat zelden nog monochroom wit is. Dat is vooruitgang voor wie zonder boreale fantasieën is; en vooruitgang voor wie ook drama spiegel van de samenleving moet zijn. Die ontwikkeling zal het NPO-fonds niet om ideologische redenen, zelfs niet bewust tegen willen houden, maar in de hopelijk onbedoelde praktijk komt het daar wel op neer, alleen al louter kwantitatief.
Eén voorbeeld. Vorig jaar werd One Night Stand opgevolgd door de, achteraf eenmalige, reeks Centraal. Losstaande tv-drama’s van rond drie kwartier (‘midlength’ in internationaal dramajargon), die alleen gemeen hadden dat station Rotterdam Centraal locatie of vertrekpunt was. Een juweel was Afua, over een gelijknamig Rotterdams-Nigeriaans meisje uit groep 8 dat uit de bus voor het schoolreisje wordt gezet omdat mama niet betaald heeft. Uit woede jegens school en mama verdomt ze het naar huis te gaan en blijft ze zelfs een nacht hangen op Centraal. Waar ze een groep oudere meiden leert kennen, van gemengde samenstelling. Scenarist (Ilse Ott) en regisseur (Sia Hermanides) zijn wit en dat zal van de calvinistische identiteitspolitie geheid niet mogen. Maar het levert een levensechte, heerlijke film op met een all-colour-cast. Laat honderd bloemen bloeien, zou ik zeggen.
Dat was meteen een bruggetje naar deze laatste jaargang Kort!: de verrukkelijke Afua (Jashayra Oehlers) werd vooral op sleeptouw genomen door ijsverkoopster Naz, ook al een toprol, gespeeld door Nora El Koussour. Diezelfde Nora bloeit nu, jawel, in het straattaal–miniatuur Stuckwitu, over twee meiden van begin twintig. Gaby (Nora) en Kesh (Zoë Love Smith, ook uitstekend) hebben nu al heimwee naar hun vroege tienerjaren. Ja, ze zijn vastgelopen. In de eindeloze verveling tussen McDonald’s, supermarkt en parkeerterrein komen ze een ook alweer gemengd groepje meiden tegen die even bijdehand en brutaal zijn als zij, en even jong als zij ooit waren. Genadeloos krijgen ze het voor hun kiezen als een van de jonkies zegt: ‘Mevrouw, u hebt uw portemonnee laten vallen’, en een ander hen ‘boomers’ noemt. Enfin, de jonkies gaan naar een schuimparty (weer wat geleerd) en onze heldinnen dossen zich retro uit en proberen nog één keer ook jong te zijn. Succes of desillusie? Kijk zelf. Goed gemaakt door regisseur Timo Ottevanger en scenaristen Perla Vita Beerens (Nederlands/Argentijns) en Elvira Porcedda (Indonesisch/Italiaans). Die herkomstaanduidingen omdat ze die zelf geven op internet en om de culturele variatie en rijkdom te illustreren. Om te lachen maar ook melancholisch en licht tragisch. Met een enig rolletje voor de jonge Jamal achter de supermarktkassa die ouwelijk is, maar ook beduidend wijzer dan zij.
Laat Stuckwitu nou de enige Kort! zijn waarvan ik niet kon achterhalen op welk moment in de line-up die wordt uitgezonden. Kort wat opmerkingen over de andere negen in volgorde van uitzending. Films die behalve qua lengte onmogelijk onder één noemer te brengen zijn. Komedie, tragedie, naturalisme, absurdisme, eigentijds sprookje, sfeertekening of anekdote met clou – het komt allemaal voorbij. Een van de tien, de laatste, is een complete animatiefilm; in de eerste sluipen in spelscènes met mensen van vlees en bloed ook animatie-elementen.
Sea Shadow | Regie en scenario: Vincent Bal
Mama en zusje gaan naar het strand. ‘Dan ga jij Max helpen’, zegt mama tegen papa. Nou, vergeet het maar. Papa is alleen met zijn telefoon bezig en zegt dat Max zelf maar moet bedenken waar zijn spreekbeurt over gaat. Die heeft geen idee en tekent verstrooid een poppetje, met de schaduw van een stekker als uitgangspunt. Geestig mannetje dat tot leven komt. En dat Max wijst op de muur waar de schaduw van een vaas net de zee vormt waar hij niet heen mocht. Het begin van een enig spel tussen realiteit en animatie, licht en schaduw, waar zelfs die eerst gedesinteresseerde en geërgerde vader helemaal in opgaat. Als mama en zusje thuis komen is het huis één grote bende. ‘Wat is dit?! Wat doen jullie?!’ ‘Gewoon, een spreekbeurt.’ Gaaf en ingenieus kinderfilmpje, erg leuk ook voor volwassenen. En vast gewild op internationale festivals.
De huwelijksreis | Regie en scenario: Nico van den Brink, naar het verhaal The Departure van Selma Robinson (Harper’s Magazine, 1932)
‘Een gotisch sprookje’, zegt de NTR. Wat ik pas achteraf las. Zo had ik ‘gothic’ nog nooit letterlijk vertaald gezien. Aandachtig kijken is vereist naar dit verhaal over een gespannen jonge vrouw. Die een ‘gewone’ ontmoeting heeft met vriendin in kroeg. Pillen heeft om te slapen. Precies een jaar geleden is er iets ellendigs gebeurd. Ze heeft daarnet een man gezien op het station. Wil ze niet bij de vriendin lekker serie-bingen? Maar nee. Ze wil naar huis. De koffers staan daar nog altijd onuitgepakt. Werkelijkheid? Wanen? ‘Iedereen denkt dat ik gek ben’, zegt ze, eenmaal thuis. ‘Je bent niet gek’, is het antwoord. Van wie? Kijk zelf. Voor liefhebbers van mystery met thrillersfeer. Mooie rol van Sally Harmsen.
Beti | Regie en scenario: Amira Duynhouwer
Alleen al bijzonder om de arena: een Hindoestaanse familie. Afro-drama zien we ook niet echt veel, maar de qua grootte tweede Surinaams-Nederlandse groep blijft om allerlei redenen (mede gelegen in de eigen cultuur) veel meer onbelicht. Interessant om in Amira’s biografie (bij de Nederlandse Film- en TV-Academie) te lezen over Kenia als geboorteland en Texas als staat van de jeugd. ‘Een versplinterde afkomst’, noemt ze het, waarin, vermoed ik, de Indiase diaspora een rol speelt. Over cultuurverwarring gaat ook Beti. Op een dag verschijnt bij het echtpaar Ijaya en Arvind een witte vrouw die een tienermeisje, Stacey, komt brengen. De ontmoeting tussen man en vrouw, die niet binnenkomt, is vriendelijk, maar dat Ijaya het moeilijk heeft met de komst van deze puber is meteen duidelijk. Je gaat begrijpen dat Stacey Arvinds kind is. Biologisch gemengd, maar cultureel en in gedrag volledig wit, want door alleenstaande moeder opgevoed. Arvind ziet of wil niet zien wat er complex is aan de situatie. Maar de film gaat verder niet over hem. Die gaat over de moeizame relatie tussen de jonge en de volwassen vrouw en over de geleidelijke ontwikkeling en toenadering daarin. Sympathiek, goed gemaakt, licht naïef.
Kippenkracht | Regie: Maria Philips | Scenario: Manon Verhagen
Komedie. Feelgood. Kees heeft het belazerd getroffen: ouders gescheiden en met zijn moeder, gezondheids- en natuurfreak, beland in een veel te kleine woonwagen, waarin hij zijn krachtsporthalters niet eens kwijt kan. Die moet hij dan maar wegdoen, vindt ze. Vergeefs belt hij zijn vader: wil bij jou wonen. Staat die wagen ook nog eens in een appelboomgaard, bevolkt door een commune van blije eikels die net als moeder geheel van de natuurvoeding zijn. Terwijl Kees een kipnugget- en fastfoodmannetje is. Over zijn poep moet hij zaagsel strooien waarmee dan weer de appelbomen bemest worden: gadverdamme. Dus nogmaals: pap, ik wil bij jou wonen. Zal dit ooit goed komen? Raad zelf.
Laatste rit | Regie: Edson da Conceicao | Scenario: Leila Sahir, Edson da Conceicao
Zwijgzame Rotterdamse taxichauffeur Oussama ondergaat de onaangenaam stoere praatjes over vrouwen en drugs van zijn laatste joviale jonge klant. Hij is moe en heeft het in dubbele zin helemaal gehad. Puur uit gebrek aan concentratie accepteert hij nog een ritje en heeft meteen spijt, maar de centrale is onverbiddelijk: rijden. Zijn klant: een middelbare Surinaamse dame, die wil dat hij dwars door de stad rijdt omdat ze onderweg nog op een paar adresjes moet zijn. Beroerder kon hij het niet treffen. Dat laat hij ook merken, maar hij zwicht. Mede door haar rust, vriendelijke belangstelling, wijsheid. Ze reist down memory lane. Ook hier langzame toenadering en een verrassende ontknoping. Mooi gedaan, met fraaie rollen van Manoushka Zeegelaar Breeveld en Walid Benmbarek.
Snorrie | Regie en scenario: Victoria Warmerdam
Hier verlaten we het realisme weer en belanden in licht absurdisme. Als Freek het ouderlijk huis uitruimt, staat daar plotseling Snorrie. Het is een buitengewoon ongemakkelijke ontmoeting want Snorrie is geëmotioneerd en forceert zelfs een omhelzing, terwijl aan alles te merken is dat Freek sowieso niet van de warmte en het sentiment is, maar dat Snorrie’s bezoek inderdaad nogal bizar is. Meer en meer gaat hij Freek ter verantwoording roepen voor het eenzijdig beëindigen van hun vriendschap. Een breuk die dateert van toen ze acht jaar waren. En die breuk zou zijn hele leven getekend hebben. De verwijten nemen toe. Tja, wat moet je daarmee? Nou, als kijker nieuwsgierig zien hoe de acteurs (Henry van Loon, wie kent hem niet, en Vlaming Wim Willaert, die eerder uitblonk in Grenslanders en Undercover 2) deze merkwaardige vertelling tot interessant experiment maken. En hoe scenario en regie, als je denkt het wel te weten, met nieuwe bizarre verrassingen op de proppen komen. En hoe gepantserde Freek uiteindelijk toch breekt en mens wordt. Nee, raken doet het me niet, maar boeien wel.
Leeuwin | Regie: Philip Besamusca | Scenario: Bastiaan Tichler
Sociaal-realisme over Sylvie, die we meteen in een felle, angstaanjagende vechtpartij met een van de andere meiden in de jeugdinstelling treffen. Pas na afloop zien we dat ze ook nog gevorderd zwanger is. Ze verkeert sowieso in grote stress omdat maar zeer de vraag is of ze haar baby zal mogen houden. Het is sterk van vertelling en verbeelding. Weerzin over, maar meer nog mededogen met de ook niet door haar begeleidster (Ellen Parren) te temmen Sylvie, vechten om voorrang. Ze wordt overtuigend gespeeld door Shira Duizend. Het is niet de eerste keer dat scenarist Bastiaan Tichler een zo geloofwaardig beeld van jongeren in de verdrukking geeft.
Nova | Regie en scenario: Luca Meisters
Nova (15) heeft het niet makkelijk met een lastige moeder en een vertrokken vader. En dat in een nieuwe omgeving waar ze weinig mensen kent. Stil is ze, observerend. Als de voetbaltrainster van haar kleine zus moeder meedeelt dat zusje niet mee mag doen omdat de contributie nog altijd niet betaald is, vervalt die in razernij en sleept de kleine scheldend mee. Op de volgende training moet Nova zusje maar brengen, dit keer met het geld. De trainster blijkt een aardige vrouw met begrip voor Nova, die zich dood gegeneerd had voor moeder. Ze is belangstellend. Het maakt iets los in Nova. Het lijkt een verlangen naar warmte en aandacht die ze onvoldoende krijgt. Het wordt meer dan dat. Het verlangen naar de vrouw is sterker dan zij. Dat soort gevoel en verlangen is niet wederzijds. Hoe kan het anders? Een sterke vrouw, een onzekere puber. Maar het ontluiken van seksuele gevoelens in dit stille kind, het is mooi weergegeven. Veel meer dan Nova’s blikken en twee kleine handelingen zijn het niet. Hoewel ik niet alles geloofde in de vertelling, raakte die toch.
Cloudmaker | Regie en scenario: Hanna van Niekerk
Mijn expertise schiet te kort voor een oordeel over de kwaliteit van de animatie. Het is een vriendelijk sprookje over de oude man die in de lucht leeft en uit wolken figuren maakt die wij herkennen en die ons blij maken. Hij zoekt iemand om deze zware en eenzame taak over te nemen. Een vliegtuig stopt midden in de lucht en hij vraagt of er kandidaten zijn. De stoere piloot biedt zich aan en maakt als proef een roofvogel. Maar het kleine meisje Fabiola maakt een konijntje. Zij wint. Een klein joch op het dak van een Braziliaanse favela is er blij mee. (De opmars van vrouwen is nergens te stuiten. Ha.) Lieve film. Een Nederlandse productie, spelend onder het Christusbeeld in Rio, die Spaans is gesproken. Curieus.