Leiden kreeg twee weken geleden alvast een voorproefje. De actiegroep Kink in de Kabel pleegde sabotage bij de aanleg van Rijksweg 11 West. Twee zogeheten asfaltbrekers werden onklaar gemaakt. Een week eerder waren de ruiten van een hijskraan ingegooid. ‘Er is meer tegenstand mogelijk dan alleen verzoekschriften en handtekeninglijsten. Voor ons is de maat vol: stelt de actiegroep in een persverklaring. De schade bedroeg minstens 25.000 gulden.
Het links-radicale tijdschrift NN publiceerde begin maart de oproep van het Earth Liberation Front Nederland (het blad spreekt liefkozend van Elfjes) om deel te nemen aan de komende Earth Nights. Als doelwitten noemen de actievoerders de auto-industrie, de wegenbouw, foutgeparkeerde auto’s, de bontfarmen en de luchtvaartindustrie. 'Wij geloven niet in de goede wil van de overheid. Hans Alders is wat dat aangaat een perfecte minister van milieu: hij staat namelijk nergens voor of achter, maar ademt slechts een beetje geluk een zieke iep. Een paar goede meppen op zijn bleke smoeltje zullen hem wellicht wakker doen schrikken. De overheid wijst vaker dan ons lief is met vingertje in de richting van de consument als het om het milieu gaat vinden de wereldbevrijders.
De wortels van het radicale milieu-activisme liggen in de Verenigde Staten. De groep Earth First! riep in de vroege jaren tachtig al op tot sabotage. De oprichter van Earth First!, Dave Foreman, benadrukt dat het niet gaat om het veranderen van maatschappijstructuren, maar heel simpel om het beschermen van de natuur tegen de mens. 'Het is tijd voor anti-lichamen om te strijden tegen de menselijke duivel die deze schitterende aarde vernietigt: schreef Foreman. De man verkondigt huiveringwekkende dingen over de overbevolking en hoe de natuur bij tijd en wijle zelf.oplossingen voor dit probleem aandraagt. De actiegroep laat zich inspireren door het opmerkelijke gedachtengoed van Deep Ecology.
Tegenhangers van Earth First! zijn de 'sociale ecologen’ van Left Green Network, die juist wel de nadruk leggen op radicale maatschappelijke verandering. Daarbij grijpen zij terug op oude anarchistische ideeën. De tegenstelling tussen ‘sociale’ en ‘diepe’ ecologen is tot nog toe voornamelijk een Amerikaanse aangelegenheid; in West-Europa is de gevestigde milieubeweging van oudsher nauw verbonden met sociale bewegingen en de voormalige soldaten van de klassenstrijd.
LP et Earth Liberation Front is komen overwaaien uit Groot-Brittannië. Het ontstond in 1992 als radicale afsplitsing van de Britse tak van Earth First! Daarnaast waren er mensen bij betrokken van het Animal Liberation Front, een typisch Brits gezelschap van doorgetripte dierenvrienden. De Britse Elf-activist Faradown zegt in een interview met NN (16 september 1993) dat het Earth Liberation Front bovendien steunt op mensen uit de ‘arbeidersstrijd’. Hoe die connectie precies ligt, wordt niet duidelijk - wellicht is de bewering vooral ingegeven door het diepe Britse verlangen naar working class heroes. ‘Er zijn zoveel gezamenlijke doelen denkbaar zegt Faradown in NN. 'Zo brandde een houthandel in Norwich niet alleen af omdat men Braziliaans hardhout verkocht, maar ook om op die manier de Braziliaanse arbeiders in hun strijd voor betere arbeidsomstandigheden te ondersteunen.’
Volgens Faradown oriënteert het Earth Liberation Front zich niet op het Amerikaanse Earth First! ‘Het Elf is sterk Europees georiënteerd. Velen van ons, waaronder ikzelf zijn beinvloed door de millieu-activisten in Wackersdorf en de Nederlandse kraakbeweging.’ De Britse milieu-activist doorspekt zijn betoog met verfrissende uitspraken als: ‘Wat we op dit moment vooral willen, is veel rotzooi trappen.’ of: ‘Sabotage is bevrijding. ’
Het is nog maar afwachten of n de milieubeweging in Nederland naar Amerikaans en Engels voorbeeld zal radicaliseren, al zijn er in Nederland een paar sabotage-acties geweest. In januari 1992 stak actiegroep de Handige Heintjes bij garagebedrijven in Arnhem en Velp de banden lek van honderden auto’s en in maart van dat jaar gingen in Arnhem en Duiven negen auto’s in de brand. Tijdens de eerste Nederlandse Earth Nights, november vorig jaar, stak het Earth Liberation Front bij een garagebedrijf in Voorschoten de banden van 69 auto’s lek. In Leiden gebeurde dat diezelfde nacht bij een paar auto’s op straat. Maar het zijn vooralsnog sporadische acties van enkelingen en het is te vroeg om te spreken over radicalisering.
De milieu-activist Paul S. werd in de zomer van 1993 veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen maanden plus tbs met dwangverpleging. Hij had drie jaar lang graafmachines gesaboteerd bij de aanleg van de R-74 door het Jammerdal, een natuurgebied tussen Venlo en Tegelen. Volgens het psychiatrische rapport zou de natuurvriend S. in het Jammerdal stemmen hebben gehoord waardoor hij deels ontoerekeningsvatbaar moet worden beschouwd.
Een onafhankelijk rapport weerspreekt echter deze conclusie en schetst de activist als ‘zachtaardig, introvert, sensitief en geweldig voor het detail’. De advocaat van S., mr. Wassenberg, maakte in zijn pleidooi de vergelijking met een oude oosteuropese gewoonte: ‘Door deze politieke daad te psychiatriseren ontneemt justitie mijn cliënt het recht op politieke stellingname. Inderdaad, mijn cliënt is een Einzelganger en wellicht heeft hij daarom hulp nodig. Hij wenst dit zelf ook, maar dit geeft geen reden tot het oordeel van ontoerekeningsvatbaarheid’ In april dient de zaak bij het gerechtshof. Mocht het hof het vonnis bevestigen, dan heeft de radicale milieubeweging in Nederland alvast een krachtig symbool. In de pamfletten en publikaties van radicale milieu-activisten vallen twee dingen op. In de eerste plaats woede over de hypocrisie van de overheid. De burger wordt gemaand tot milieuvriendelijk gedrag terwijl de politiek een totaal gebrek aan daadkracht en visie op de lange termijn vertoont. Daarnaast wordt flink afgegeven op de gevestigde milieubeweging. ‘Elke actie wordt angstvallig op haar zeehondjesgehalte bekeken’, zo verwoordt NN de ergernis over de gelikte aanpak van bijvoorbeeld Greenpeace. Maar men is vooral ontevreden over de verregaande samenwerking van de gevestigde milieugroeperingen met de overheid. of zoals Faradown het formuleert: ‘They’re selling out basicly.’
Vorig jaar mei en juni publiceerde het blad van de Vereniging Milieudefensie een discussie met de kopstukken van de reguliere milieu-organisaties en andere betrokkenen. Bijna iedereen beaamde dat de milieubeweging een deel van haar slagvaardigheid heeft verloren en er vielen termen als ingeslapen ‘te netjes’ en ‘ingekapseld’. ‘Het klinkt hard, maar het lijkt erop dat de Nederlandse milieubeweging verworden is tot een vroeg-oud geworden clubje van betrekkelijk machteloze deskundologen schreef Hans Righart, hoogleraar politieke geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht.
Net als de radicale protesten in de jaren zestig en tachtig kan de huidige radicale milieubeweging steunen op een subculturele basis. Gedurende het vijftien jaar oude conservatieve bewind in het Verenigd Koninkrijk heeft een aanzwellende groep jongeren en jonge volwassenen de maatschappij de rug toegekeerd. Travellers noemen ze zichzelf, crusties (korstjes) is hun geuzennaam. Een soort mengelmoes van hippies en krakers.
Aanvankelijk ging hun engagement niet veel verder dan een vaag anti-materialisme, terug-naar-de-natuur en een mateloze bewondering voor 'inheemse volkeren’. Maar volgens het BBC-programma Reportage (19 januari) is het de nieuwe trend onder travellers om terug te keren naar de stad, waar ze aansluiting zoeken bij radicale milieugroepen.
Het Nederlandse equivalent van de travellers was afgelopen zomer zichtbaar op de vlaktes rond Ruigoord. Duizenden jonge en oude alternatievelingen vierden er twee weken lang feest. De voornaamste zorg van deze mensen is het bespelen van de bongo, moet de argeloze bezoeker van het festival hebben gedacht. Toch was het ook een protest tegen de uitbreiding van de Amsterdamse haven ten koste van het laatste stukje ongetemde natuur tussen Amsterdam en Haarlem. Hoewel de bongospelers de onschuld zelve lijken, hebben dit soort subculturen voor radicale protestbewegingen een niet te onderschatten functie: als het sociale netwerk waarbinnen de recrutering van activisten plaatsvindt.
Hoe dan ook zal, met de geplande uitbreiding van Schiphol, de komst van de Betuwelijn en de TGV, het aantal potentiële doelwitten voor sabotage spectaculair stijgen. Mochten de Paul S.‘en van morgen of de jongens en meisjes met dreadlocks en een ringetje in hun neus die uitdaging aannemen, dan maken ze kans op steun uit onverwachte hoek. De rust van honderdduizenden Nederlanders zal de komende jaren worden geofferd aan de moloch Mobiliteit en Distributie. De onrust die daarvan het gevolg zal zijn, kan nog tot rare coalities leiden.