Amerika breekt de strategische oliereserves aan om de toevoer van brandstoffen op peil te houden en de prijs te drukken. Biden wil de Amerikaanse schaliegaswinning opvoeren om de noodzaak van gas uit Rusland te verkleinen. Niet de meest groene keuzes, maar het zijn crisismaatregelen. Ook toverde het Witte Huis een nieuwe begroting uit de hoed die de noden van dit moment reflecteert. Een recordbedrag van bijna zesduizend miljard dollar voor armoedebestrijding, defensie en ondersteuning van binnenlandse productie.
De Duitse bondskanselier Olaf Scholz wil versneld van het Russische gas af. Of zijn wens, 2024, gehaald zal worden valt te bezien, maar hier spreekt wél het besef uit dat we een breukmoment meemaken. Duitse economen hebben onderzocht dat een olie- en gasboycot nu ‘beheersbaar’ kan zijn, als er voldoende economische steunmaatregelen worden genomen. De coronapandemie dient als voorbeeld. Afhankelijk van de omvang van die steun komen de kosten voor een fossiele boycot tegen Rusland uit op 0,5 tot maximaal drie procent van het bbp.
Het nuttige van zulke doorrekeningen is dat de keus concreet wordt. Gas en olie uit Rusland kopen is een morele kwestie, én een economische. De beelden uit Boetsja maken duidelijk dat Europese gasbetalingen georganiseerde moordpartijen mogelijk maken. Duitsland kan nu de vraag beantwoorden: is dit ons drie procent van onze welvaart waard?
Hier tasten we helaas in het duister. Het CPB deed een analyse van de gevolgen van sanctiemaatregelen voor Nederland. Het rapport citeerde het Duitse onderzoek, maar kwam voor Nederland met enkel een conclusie die iedere leek kan trekken: Nederland zal ‘flink geraakt worden’. Bovendien ging het CPB uit van gelijk blijvende omstandigheden. Dus geen noodprogramma’s om Russisch gas te vervangen door andere energiebronnen. Geen energiecrisis-steunpakketten als in de coronacrisis. De belangrijkste Nederlandse economische denktank deed een voorzet voor passiviteit die grif werd aangegrepen door een interventieschuw kabinet.
Nu een nieuwe crisis de vorige heeft verdrongen lijkt al bijna vergeten dat twee jaar geleden een van de grootste politieke en economische mobilisatiemomenten ooit plaatsvond. Zorgen over begrotingstekorten, draagvlak en uitvoerbaarheid bleken van papier. Overheden waren prima in staat de samenleving te stutten toen die op omvallen stond. Neoliberale dogma’s losten op als mist door de zon. Ook bleek een collectieve aanvaarding van een ander leven zeer plots mogelijk. Ondanks gemor over het dichte café en de geschrapte voorstelling werd een samenleving op slot breed aanvaard. Thuiswerken werd rap een nieuwe norm. De pandemie bracht grote sociale wendbaarheid aan de dag.
Noem het mobilisatiedenken: het grootschalig organiseren van andere vormen van werken, verdienen en leven. Tijdens corona was er ook even de hoop dat op dezelfde manier de klimaatcrisis kon worden bestreden. Met het virus op zijn retour schoot de wereld weer in de fossiele modus, maar nu vervuilende energie stilaan onbetaalbaar wordt, doet zich weer een nieuwe kans voor.
Wat er voor mobilisatie nodig is, zijn politici die het afkondigen. Wachten tot mensen vanzelf hun gedragspatronen wijzigen duurt simpelweg te lang. De verhitte planeet is daar het ultieme bewijs van. Nu is er een dubbel mobilisatiemoment aangebroken: Oekraïne en het geweten vereisen dat er geen Nederlandse miljarden naar Rusland gaan. De planeet en de mensheid vereisen een radicale vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen. We hebben zelfs een minister die deze twee ontwikkelingen in zijn beleidsportefeuille heeft.
En het CPB-onderzoek, hoe beperkt ook, biedt een paar aangrijpingspunten. De sectoren die het meest geraakt zullen worden door een olie- en gasboycot zijn de auto-industrie, de kledingindustrie en de machinebouw. Geen nieuwe auto’s en fast fashion, daar valt mee te leven. Verlies van werk en inkomen kan met steunpakketten worden opgevangen. Op plaats vier volgt de landbouwsector, die toch al aan hervormingen moet worden onderworpen.
Deze week werd duidelijk hoe Nederland reageert op dit schot voor open doel. Klimaatminister Rob Jetten komt met ‘praktische tips’, zoals de thermostaat op negentien graden zetten en een ‘klemmend beroep’ op bedrijven om minder energie te verbruiken. Crisisbeleid van Rutte IV bestaat uit Postbus-51-spotjes. Boetsja ruimt de slachtoffers. Nederland gaat korter douchen. Daar zal Poetin bang van worden.