Moed

Neo-populistisch-rechts heeft de mond vol van ‘elites’ die alle kwaad vertegenwoordigen. Dat uitgerekend dat begrip in Polen door de regerende PiS-elite systematisch gebruikt wordt om de rechterlijke macht in diskrediet te brengen, dat wist ik niet. Waarbij de grootste zonde van deze rechters (en aanklagers en advocaten) is dat ze weigeren te tornen aan de trias politica. Als zijnde een verwerpelijk elitaire hobby van een bevoorrechte kaste. Umwertung aller Werte: Montesquieu draait zich om. Extra ironisch is dat de fel anticommunistische partij van Kaczyński op weg was of is naar een door de politiek geknevelde rechterlijke macht, zoals in het sovjet-Polen van generaal Jaruzelski. Maar dan op zijn Rooms. Voor wie bovenstaande oud nieuws is zal de documentaire Judges Under Pressure toch verhelderend zijn. Vergeleken bij het Grote Gewelddadige Kwaad ten zuidoosten van Polen lijkt dit in het niet te vallen – maar zulke overwegingen slaan alles lam. Hou dan ook maar op over klimaat- en woningproblematiek.

Deze documentaire volgt een aantal juristen dicht op de huid in een periode dat zij en hun ideeëngoed langzaam maar zeker gewurgd worden: studie in uitholling van democratie, zoals die bij hun gehate Oosterburen al voltooid is. Europa stond er inzake Polen lang bij en keek ernaar. Althans, in de ogen en voor het gevoel van wanhopig vechtende rechters, van wie Igor Tuleya boegbeeld en gebeten hond nummer één is. Tuleya: ‘De EU reageert al vijf jaar niet op Polen. In 1939 wilden ze niet sterven voor Gdansk; nu niet voor de Poolse rechtsstaat.’ Het klinkt als echo van de verwijten van Oekraïne’s Zelenski, maar dan vooraf.

Bored Europe, heet dat daar, zegt Lisa Weeda. Tuleya’s verdedigingsstrijd tegen PiS, Kaczyński en de schaamteloze minister van Justitie Zbigniew Ziobro – die met politiek benoemde rechters van de Tuchtkamer de immuniteit van ongebonden rechters (want elite) willen opheffen – vreet hem op. Een privéleven lijkt hij niet meer te hebben. Opvallend van uiterlijk en kleding (een batterij aan donkere T-shirts met polemische, geestige opdruk); opvallend door lef, volharding, scherpte; door optredens in zaaltjes, bij massademonstraties, op popfestivals, waar hij de essentie van de rechtsstaat uitlegt en verdedigt. Maar tegelijk totaal geen blitskikker. Aan de muur van zijn kantoortje een citaat: ‘Moed is dat je al weet dat je de sigaar bent, maar er toch aan begint en er hoe dan ook mee doorgaat.’ ‘Waar haal je de energie vandaan voor de dagelijkse dingen: opstaan, koffie zetten?’ vraagt een dappere collega-medestrijdster die er duidelijk zelf doorheen zit. ‘Nicotine’, grijnst hij. En inderdaad, hij is angstaanjagend kettingroker. Maar in ernst: ‘Ik wil niet de rest van mijn leven een gevoel van waardeloosheid hebben.’ Zo ziet heldendom eruit. Niet alle ontwikkelingen zijn helemaal te volgen zonder Poolse (voor)kennis, maar dat is echt bijzaak. De laatste strenge stappen van Europa in 2021, eindelijk, zitten er ook niet in. Wel een geluidsdecor van fascinerende Poolse strijdmuziek, Warschause Pussy Riot.