Democratie is natuurlijk een feest, maar dat betekent nog niet dat de gastenlijst zich eenvoudig laat opstellen. De mondiale democratie-top die Joe Biden aan het begin van zijn presidentschap aankondigde en die deze week eindelijk gehouden wordt, laat zien hoe verwarrend het begrip ‘democratie’ is binnen de huidige geopolitieke machtsbalans. De regering-Biden moest Singapore uitleggen dat het uitblijven van een uitnodiging ‘geen oordeel’ is. Tegelijk is de top bedoeld, aldus het Witte Huis, om een grens te trekken tussen democratie en autocratie – en dus is het belangrijkste statement dat China en Rusland niet welkom zijn.
Hongarije kreeg ook geen uitnodiging, en heeft uit chagrijn de aanwezigheid van een EU-delegatie geblokkeerd. Turkije is weliswaar Navo-lid maar haalde de lijst evenmin, maar Erdogan lijkt er zijn schouders over op te halen. India, waar de graadmeters voor een gezonde democratie een zorgelijk beeld vertonen, mag wel komen. Democratische gebreken worden hier voor het gemak genegeerd omdat Biden hoopt het land in zijn team in te lijven met het oog op de competitie met China. Modi kan straks in eigen land goede sier maken. De VS zien India als een bondgenoot, een mantel waarmee heel wat persbreidel en schendingen van burgerrechten kunnen worden afgedekt.
Gek genoeg mogen India’s buurlanden Sri Lanka en Bangladesh niet meedoen, ook twee landen met democratische tekorten, maar met robuustere instituties dan Pakistan, dat wél een uitnodiging heeft gekregen. Het argument van beperkte ruimte kan Biden niet maken. De top vindt virtueel plaats, dus gasten kunnen thuis op hun eigen stoel zitten. Op deze manier wordt de bijeenkomst er vooral een ter behartiging van Amerikaanse belangen. Biden heeft Pakistan nodig voor de strijd tegen terrorisme vanuit de regio. Sri Lanka en Bangladesh hebben strategisch minder te bieden.
Hoe dan ook is de vraag of Bidens concept wel het goede is. Hij wil de tegenstelling tussen democratie en haar opponenten aanscherpen, in de hoop dat dit democratie versterkt. Maar zijn klassieke opdeling van landen in de categorieën ‘goed’ en ‘fout’ gaat voorbij aan de grote antidemocratische krachten die juist binnen nationale grenzen opspelen. Biden kijkt naar democratie versus de rest door glazen geslepen in de twintigste-eeuwse bril en ziet vooral naties die democratie bedreigen. Maar van binnenuit worden opgevreten is voor de meeste democratieën een groter probleem dan het machtiger worden van bestaande autocratieën. Amerika zelf, waar een verslagen president weigert de verkiezingsuitslag te erkennen en burgers vervolgens het parlement bestormen, is een sprekend voorbeeld. Hoe de binnenlandse autoritaire verleiding het hoofd te bieden is een kwestie die moet worden opgelost alvorens je een nieuwe koude oorlog tegen China en Rusland kunt voeren.
Bidens themakeuze is ook heikel. Het Witte Huis wil ‘laten zien dat democratieën kunnen leveren’. Laat dat nu net een van de grootste problemen van democratieën zijn op dit moment. Zorgen dat individuen zich gehoord voelen, zorgen dat verschillen in kansen en leefomstandigheden niet te groot worden en zorgen dat mensen veilig zijn is iets waar democratieën steeds slechter in zijn geworden. De democratische basisgoederen van een stem, rechtvaardigheid en bescherming worden met steeds meer moeite geleverd, en voor steeds minder mensen. Dat is een belangrijke reden waarom burgers zich van hun democratie afkeren.
En dan wordt de gastheer ook nog eens gepest door de grote afwezige. Daags voor het begin van de democratie-top bracht de Chinese regering een rapport uit met als titel: ‘China, de democratie die werkt’. Daarin presenteert het land zich als een ‘totaalproces-democratie’, een neologisme dat democratie moet loskoppelen van representatief bestuur en verkiezingen en moet verbinden met top-down-controle. ‘Er is niet één, vastomlijnd model voor democratie’, aldus Beijing. Door te zeggen dat ieder land een democratie is op zijn eigen manier probeert China Bidens tweedeling te neutraliseren.
Ondanks de onvolmaakte insteek hangt er daarmee wel flink wat af van Bidens democratie-top. Hij wil verdere sancties tegen landen waar de macht zich schuldig maakt aan corruptie, repressie en mensenrechtenschendingen. Als Biden zijn reputatie als regelaar waarmaakt en anderen meekrijgt, scoort hij inderdaad punten voor de democratie. Zo niet, dan wordt het pijnlijke beeld bevestigd dat democratieën vooral goed zijn in het leveren van mooie woorden.