Von Maüsen und Menschen is de titel van de vierde Berlin Biënnale, samengesteld door het curatorenteam Maurizio Cattalan (kunstenaar), Massimiliano Gioni (curator) en Ali Subotnick (schrijver). Zij werken sinds 2002 samen in The Wrong Gallery, een non-profitorganisatie in New York. De Biënnale strekt zich uit over de Auguststrasse in de voormalige Oost-Duitse wijk Mitte, waar veel kunstenaars en galeries gevestigd zijn en waar zich ook de kunstinstelling Kunst-Werke bevindt, het centrum van dit evenement. De curatoren tonen werk van meer dan zeventig kunstenaars en nemen de bezoeker mee in de krochten van de Auguststrasse. Die bezoeker komt op plaatsen terecht waar hij of zij normaal niet zal komen, zoals woonhuizen, de paardenstallen van een oud postkantoor, een voormalige joodse meisjesschool, een kerk en een kerkhof. De locaties zijn belangrijk: in de catalogus wordt de geschiedenis ervan beschreven, nog voor de lezer iets over de kunstenaars te weten komt. Op het kerkhof aan het eind van de route door de Auguststrasse zingt een zachte vrouwenstem: «Follow me». Het is de geluidsinstallatie van Susan Philipzs, die houvast probeert te bieden in deze raadselachtige verzameling van kunstwerken.
Anders dan bij de Biënnale van Istanbul, die vorig jaar zo werd geprezen om de geslaagde integratie van kunst en stad, is in Berlijn een op zichzelf staande tentoonstelling gemaakt. Vrijwel geen van de tentoongestelde werken is speciaal voor deze biënnale vervaardigd. Dat blijkt ook het doel van de curatoren: «Het is nooit onze bedoeling geweest iets te bewijzen of om een bepaald concept te illustreren: kunst moet haar meerduidigheid verdedigen; tot op zekere hoogte moet kunst obscuur blijven.» In de tentoonstelling is gekozen voor een balans tussen installaties, tekeningen, schilderijen en videos en tussen werk van bekende kunstenaars (Paul McCarthy, Bruce Nauman) en minder bekende kunstenaars. De meeste deelnemers komen uit Duitsland of omringende landen. Nederland is goed vertegenwoordigd met Marcel van Eeden, Erik van Lieshout en Mark Manders. Muizen en mensen dus: in de presentatie in Kunst-Werke worden spanningsvelden en grenzen van menselijkheid verkend: geboorte, dood, verlies, obsessie en angst; verder wordt vaak op zoek gegaan naar de relatie tussen mens en dier. De beeldengroep Capacity Man van Thomas Schütte staat als een verzameling aasgieren in een van de eerste zalen van het complex. Op een video van Mircea Cantor zijn een hert en een wolf te zien in dezelfde ruimte; de twee dieren draaien onrustig om elkaar heen en je wacht op het moment dat de spanning zich ontlaadt en de wolf het hert zal aanvallen. Eenzelfde spanning is waar te nemen bij de video Drunk van Gillian Wearing, waarin de kunstenaar dronken personen in een steriele ruimte elkaar laat uitdagen. In de lokalen van de oude joodse meisjesschool bladdert het behang van de muren en waart het verleden rond als een stille getuige. Hier worden angst, paranoia, onzekerheid getoond; zo hangen hier de 140 tekeningen van Marcel van Eeden van zijn fictieve personage K.M. Wiegand in een smalle donkere gang, waar het moeilijk is een overzicht te krijgen. De ruimtes eisen de aandacht op.
Berlin Biënnale, tot en met 28 mei.
www.berlinbiennale.de