Al enige decennia gebruikt de Amerikaanse schrijver Richard Powers zijn beroep als romanschrijver om bepaalde problemen te onderzoeken en te verhelderen. Powers doet dit met name door wetenschappelijke theorieën in zijn vuistdikke romans te integreren. Na onderwerpen als kunstmatige intelligentie en virtuele realiteit is in zijn nieuwste roman The Echo Maker, die in 2006 de National Book Award won, de neurologie aan de beurt. De held van de roman is een man met het syndroom van Capgras: een hersenstoornis die tot gevolg heeft dat de patiënt zich weliswaar alles herinnert, maar zijn meest dierbaren emotioneel niet herkent. Powers heeft vaak het verwijt gekregen in zijn boeken te slim te zijn, maar in The Echo Maker heeft hij de literaire vorm wel degelijk nodig om in dit onderzoek naar de mens tot zijn conclusies te komen.
Powers’ roman is gesitueerd op de vlakten van Nebraska, ver weg van de grote stad. Tijdens een winternacht raakt de 27-jarige Mark in de buurt van het plaatsje Kearney met zijn truck van de weg af. Een anonieme beller meldt het voorval. Mark belandt in het ziekenhuis, waar hij al snel in coma raakt. Zijn zus Karin spoedt zich naar haar geboorteplaats om hem terzijde te staan. Naast zijn bed treft ze een briefje van een onbekende schrijver aan: ‘Ik ben Niemand, maar/ Vannacht op de North Line/ Heeft GOD me naar jou toegebracht/ Zodat Jij in leven kon blijven/ En iemand anders terughalen.’ In de spanning tussen de mysterieuze categorieën ‘Ik’, ‘Jij’ en ‘Niemand’ vervolgt de roman een complexe zoektocht naar identiteit.
Mark ontwaakt uit zijn coma met het syndroom van Capgras, een nachtmerrie, waarin hij het idee heeft dat zijn zus een ingehuurde actrice, Kearney een decor en zijn hond de dubbelganger ‘Blackie 2’ is. Het huiveringwekkende aan het syndroom is dat Mark in de verste verte niet doorheeft dat hij de wereld verkeerd ziet. Niet voor niets speelt The Echo Maker zich af na de aanslagen van 9/11, een tijd waarin de Verenigde Staten verscheurd lijken en het land klopt van de samenzweringstheorieën en paranoia. ‘De tijdgeest was kinderlijk’, aldus Karin. Powers laat het syndroom van Capgras al snel buiten de oevers van een specifiek ziektebeeld treden.
De individuele karakters van de personages in de roman spelen een bijrol. Karin noemt zichzelf zelfs een kameleon: ze neemt altijd de gedaante aan van degene met wie ze verkeert. Als Mark weigert Karin als zijn zus te herkennen, raakt ook haar leven totaal ontwricht. Alleen de met Mark gedeelde herinnering van het verleden, waarin ze opgroeiden onder het bewind van een godsdienstfanatica en een anderszins gestoorde vader, had haar leven in vaste grond gezet; een band die Mark nu ontkent. In The Echo Maker representeert het Capgras-syndroom het verstoorde zelfbewustzijn van alle hoofdpersonages.
Het raadsel van het menselijk bewustzijn wordt met de wetenschap in conflict gebracht als Karin de hulp inroept van een beroemde neuroloog van middelbare leeftijd, Gerald Weber, schrijver van onder meer het boekje Het land van de wonderen. In zijn boeken presenteert Weber de neurologie als een reeks krankzinnige ‘gevallen’ aan het grote publiek. Hij is ervan overtuigd dat zijn wetenschap op het punt staat het mysterie van het menselijk brein te ontrafelen. Met de tegenvallende verkoopcijfers van zijn laatste boek groeit echter zijn tweeslachtigheid ten opzichte van het vakgebied. Als Marks dokter Hayes hem een foto van de hersenen van zijn patiënt laat zien, blijkt het verschil tussen de twee wetenschappers: ‘De jonge neuroloog zag alleen structuur. Weber zag nog steeds de zeldzaamste vlinder, fladderende geest, de dubbele vleugels tot in de kleinste, obsceen aandoende details op de foto vastgeprikt.’ Natuur en wetenschap worden hier tegenover elkaar gezet – wat ook naar voren komt in de strijd van Karins vriend Daniel om het behoud van de oeroude rivier en de kraanvogels in de buurt van Kearney.
Powers snijdt in zijn roman het probleem aan dat de wetenschap het menselijk bewustzijn reduceert tot een chemische kettingreactie. De personages in The Echo Maker hebben niet alleen behoefte aan een feitelijk inzicht in hun natuur, maar willen deze ook emotioneel herkennen. De schrijver illustreert dit niet alleen met Marks syndroom van Capgras, maar ook met Karins noodzaak zichzelf in Mark te hervinden. Alleen als onderdeel van een gezamenlijk verleden is de mens in staat zichzelf te zien.
De neurologische uitweidingen in deze roman strekken zich soms als barre vlakten uit. Toch krijgt juist naast die wetenschappelijke verhandelingen de chaos van het menselijk bestaan de kans te verrijzen. The Echo Maker laat zien dat de menselijke drang om zichzelf, soms op destructieve wijze, in een groter bewustzijn te laten verdwijnen, door geen wetenschap te grijpen is. De psychologie heeft in de roman afgedaan, waardoor Powers’ taal ingehouden is in de beschrijvingen van zijn personages, maar poëtisch opklinkt wanneer hij het landschap van Nebraska beschrijft. The Echo Maker biedt ons uiteindelijk geen wetenschappelijke visies maar beelden, waarin de kwaliteiten van de romanschrijver zich ontvouwen. Het beeld van de duizenden kraanvogels, die bij zonsopgang al schreeuwend en klapwiekend van de oevers van de rivier opstijgen, zorgt ervoor dat ook de lezer verzinkt en zichzelf herkent.