Een openbaring wil ik het niet noemen, maar het begon ermee dat ik het tv-programma De slapelozen toevallig zag, met Frits Spits achter een radiomicrofoon en korte filmpjes tussendoor. Het was een mooi programma, ontroerend, stemmig en sfeervol, maar vooral ook erg kort. Bovendien ging het dan wel over de nacht, maar De slapelozen was gewoon ’s avonds geprogrammeerd, om half elf. Voor nachtwakers begint de dag dan pas.
Het verschil bestaat echt, er zijn ochtend-, avond- en nachtmensen, en als je een nachtmens bent, zoals ik, leef je rond tien uur ’s avonds eindelijk een beetje op. Sta je echter te vroeg op, zoals ik sinds ik een kind heb, dan heb je de hele dag het gevoel dat je niet helemaal synchroon loopt met de wereld, maakt niet uit hoeveel je geslapen hebt, het is alsof je net naast de realiteit staat. Totdat de klok tien slaat, dan valt alles weer op zijn plek.
Om maar te zeggen: leuk initiatief, een weekje nachtradio op tv, maar waarom niet later? Waarom niet langer? Waarom niet de hele nacht? Elke nacht! Omdat dat misschien te duur is, bedacht ik, met al die mooie filmpjes tussendoor, maar, en dat was de openbaring, of misschien gewoon een goed idee: waarom dan niet iets anders programmeren?
Momenteel worden er ’s nachts alleen journaals, teleshopping en talkshowherhalingen uitgezonden, maar ooit was dat echt anders. Ooit was nacht-tv een oase, en dan vooral op RTL5. Ik weet niet meer wanneer het precies was, waarschijnlijk ergens aan het begin van dit millennium, maar destijds keek ik regelmatig rond een uur of twee naar Star Trek: Deep Space Nine. En, belangrijker nog, naar Buffy the Vampire Slayer. De eerste aflevering waar ik toevallig in zapte was er een die geheel gezongen werd: dankzij de aanwezigheid van een demon biecht iedereen, zeer tegen zijn zin, al dansend en zingend zijn geheimen op. Ik was meteen verkocht en nog altijd is mijn liefde voor Buffy immens, maar daar gaat het nu niet om. Waar het om gaat is dat ik midden in de nacht iets geweldigs ontdekte omdat een of andere programmeur dacht: fuck it, laten we gewoon sci-fi en fantasy uitzenden.
Waarom gebeurt dat nu niet meer? Al was het slechts als tegenwicht voor de almachtige algoritmen die ons online steeds strakker insnoeren in onze eigen bubbel. Die algoritmen baseren zich altijd op ons verleden, op wat we hiervoor aanklikten, uitkeken of waar we een duimpje omhoog gaven. Wat ze voorspellen dat je leuk vindt, is wat je vroeger leuk vond. Ze pinnen je als het ware vast in wie je ooit was. En daarom zullen ze dus nooit een nieuwe wereld, of toekomst, openen.
Op televisie fungeren kijkcijfers als algoritmen, vandaar al die herhalingen van herhalingen, iets met BN’ers, maar dan nu met chocola, schilderijen of knikkers. Prima, maar ’s nachts kijkt er toch niemand. Je zou zeggen: pak die vrijheid dan. Vang de slapelozen op, overval ze met iets wat ze niet kennen, niet wisten, niet zochten – breek hun bubbel open!
Het hoeft niet duur te zijn, vul de tijd met oude series, oude films, er is zo ontzettend veel goeds gemaakt dat inmiddels nagenoeg vergeten lijkt. Zend films uit de jaren dertig uit, alles wat toen gemaakt is, alles van Charlie Chaplin, screwball comedies als Bringing Up Baby, kijkers zullen versteld staan van de energie die deze films hebben, hoe geëmancipeerd ze waren – vrouwen werkten gewoon, waren snedig, gelijkwaardig. Programmeer ook alsjeblieft My Man Godfrey, over een zwerver en een dame van stand – de vitaliteit is onovertroffen en tegelijkertijd toont deze film beter de werkingen van armoede en rijkdom dan die futloze dertien-in-een-dozijn sociaal-realistische drama’s van tegenwoordig.
Algoritmen pinnen ons vast in ons eigen, nabije verleden, maar wat geopend zou moeten worden is het culturele, lange-termijnverleden, om toegang te krijgen tot alle inzichten, ideeën, dromen en verlangens die toen heersten. Oude films en series laten zien hoe mensen ooit dachten, hoe ze in de wereld stonden, je ziet er een tijdgeest in weerspiegeld. Pas in de vergelijking valt op hoe dominant sommige hedendaagse beelden zijn. Want alles mag vandaag de dag dan lijken te draaien om nieuw-nieuwer-nieuwst, een nieuwe serie die iedereen kijkt – Squid Game! Succession! – een nieuw artikel dat viraal gaat, nieuwe ophef op Twitter, uiteindelijk is het zelden echt vernieuwend.
Nog een idee: zend alle One Night Stands, de Korts en al die andere zwaar gesubsidieerde telefims uit die jong talent de kans moesten geven zich te ontwikkelen maar slechts één uitzending kregen om een publiek te vinden. Of laat kunstenaarscollectief KIRAC een week vullen! In hun filmpje Reasons of Ego laten ze bijzonder overtuigend zien hoe middelmatig en behoudend de bestuurselite van de publieke omroep is (in dit geval Oscar van der Kroon, hoofdredacteur van Het uur van de wolf). Geef andere kunstenaars zendtijd, geef het aan iedereen die zich aanmeldt, maak van televisie het democratische medium dat het in potentie is. En doe dat allemaal ’s nachts. Want al kijken er maar duizend mensen, al krijgt maar één iemand iets te zien wat voor hem/haar/hun echt nieuw is, dan is het de tijd en moeite meer dan waard geweest.