Een buitengewoon deprimerende documentaire, handelend in Afrika, maakt een zegetocht langs internationale filmfestivals. Afgelopen week ging deze film in Nederland in een heel behoorlijk aantal kopieën in roulatie. Wat is er aan de hand? Om te beginnen brengt Hubert Sauper in Darwins Night mare de mensonterende el lende van de Tanzaniaanse vis industrie heel esthetisch in beeld. Het verhaal van de film is sinds Tijs Goldschmidts internationaal er kende Darwins hofvijver (waarop Sauper zich deels baseerde) be kend. Uitzetting van de nijlbaars in het Victoriameer, het grootste tropische meer ter wereld, ontwrichtte een uniek fenomeen: de soortvorming van een vissoort die zich zó weelderig en snel voltrok dat het tot begin jaren zestig een ideale onderzoeksvijver voor darwinisten was. Terwijl de nijlbaars die inheemse soorten in korte tijd wist te decimeren, ontstond er een bloeiende handel in nijlbaarsfilet. Deze handel is echter zo onverantwoord georganiseerd dat men kan wachten op de totale ineenstorting van het wankele systeem.
Sauper wist niet alleen de literaire non-fictie van Goldschmidt in uiterst krachtige beelden te vertalen, maar ook Goldschmidts be wust apolitieke benadering van een geëngageerde dimensie te voorzien. Toch is Darwins Night mare eerder een visueel essay dan een pamflet. Hoewel Sauper meer suggereert dan een bioloog of econoom zichzelf zou toestaan, is het waarheidseffect er niet minder om. Sterker nog, hierdoor dwingt Sauper opnieuw te kijken naar een Afrikaanse realiteit die tot de laatste graat afgekloven leek dankzij overbekende nieuwsbeelden.
Afgezien van de evidente politieke verontwaardiging (die geen weldenkend mens niet zal delen na het zien van deze film) laat Saupers film zich ook metaforisch bekijken: als allegorische ver telling over nietsontziende men selijke wreedheid. Mens en dier zijn wat dat betreft aan elkaar ge waagd, want de nijlbaars voedt zich nu met jonge exemplaren van zijn eigen soort. Zo laat Sauper vorm en inhoud elkaar versterken tot één onontkoombaar motief: onze welvaart en hun misère zijn duurzaam met elkaar verbonden. De eeuwige ellende van Afrika is geen exotisch fenomeen van tri bale stammenstrijd, maar onlosmakelijk verbonden met westerse verantwoordelijkheid. Het in grofkorrelig 35 millimeter geschoten beeldmateriaal is van nachtmerrie opwekkende kwa liteit. De onafzienbare rekken waarop (ver buiten het zicht van de moderne visfabriek) rottend visafval voor consumptie te drogen wordt gehangen, halen de meest absurde fantasieën van de gemiddelde horrorfilm met gemak in. Sauper negeert deskundigen met hun abstracties over globalisering. Doordat hij steeds blijft inzoomen op de menselijke spelers in dit morbide drama komt de thematiek akelig dichtbij.
Radicale gedachten ontvlammen als vanzelf bij het bekijken van deze film. Zou men niet kunnen stellen dat Sauper naast het meedogenloze karakter van we reldhandel tevens het failliet van de parlementaire journalistiek suggereert? Zou het niet wenselijker zijn om onderzoeksjournalisten permanent de geldstromen van internationale wapenhandel te laten onderzoeken? Zouden hun resultaten ons niet veel meer vertellen dan de talking heads van Bush, Blair en Bono?
Overigens, in The Guardian wees Tijs Goldschmidt erop dat de uitzetting van de nijlbaars wel eens een ondergeschikte ramp zou kunnen blijken aan de échte catastrofe, te weten een volmaakt zuur stofloos Victoriameer. Veroorzaakt door een explosieve algengroei die weer kon ontstaan door menselijk wanbeheer.