Maar de meest ambitieuze en experimentele bundel die in 2015 verscheen werd halverwege de twaalfde eeuw gecomponeerd, vermoedelijk in Tours, door een geleerde die zich Bernardus Silvestris noemde. Hij schreef in het Latijn, dat al een paar honderd jaar geen native speakers meer kende, hetgeen creatieve dichters en prozaïsten ertoe verleidde de taal geheel naar hun hand te zetten. In zijn duizelingwekkende Cosmographia biedt de neoplatonist Bernardus, in een effectieve afwisseling van proza en poëzie, een allegorisch alternatief voor de christelijke scheppingsmythe.

In opdracht van de Geest Gods (Noys) wordt eerst de kosmos geconstrueerd, die in al zijn schoonheid en doelmatigheid wordt bezongen, waarna Natura, samen met haar zusters Urania en Physis, aan het werk gaat om uit materie en ziel de mens te assembleren. Het werk wordt afgesloten met een overrompelende lofzang op de anatomie van deze merkwaardige primaat, van kruin tot kruis, met uitvoerige aandacht voor de zintuigen, het hart, de lever en de voortplantingsorganen. Bernardus laat op indringende wijze zien dat de constitutie van de mens, die in de rangorde tussen God en blinde materie ergens halverwege gesitueerd moet worden, op een precair evenwicht berust. Wij streven weliswaar naar het hogere, maar worden iedere keer door onze weerbarstige stoffelijkheid tot chaos en entropie verleid.

Dat dit prosimetrum, zoals de technische term voor het genre luidt, zo verbluffend is, komt enerzijds doordat Bernardus zich als filosoof niets aantrekt van de kerkelijke orthodoxie (Christus komt in het hele verhaal niet voor), maar anderzijds door de rol die de taal zelf speelt. Wanneer hij schrijft dat de kosmos, om tot stand te kunnen komen, artifices numeros et musica vincla behoeft, bedoelt hij niet alleen ‘constructieve getalsverhoudingen en harmonieuze bindmiddelen’, maar zeker ook ‘ambachtelijke verzen en een muzikale structuur’. Het werk, dat zindert van vitaliteit, is door Wetherbee voortreffelijk ingeleid, uitgegeven en vertaald, in de onvolprezen tweetalige reeks Dumbarton Oaks Medieval Library.