Zestig jaar na dato kunnen er over de Spaanse burgeroorlog andere vragen gesteld worden, ook andere dan die naar goed of fout. Alberto Méndez (1941-2004) doet het voorzichtig, door in zijn enige, net nog bij leven verschenen roman in vier verhalen, een soort morele peilingen te verrichten in ’39, ’40, ’41 en ’42. Als verliezer én overwinnaar een nederlaag lijden, wie of wat wint er dan? In het eerste verhaal geeft kapitein Alegría zich op 1 april 1939 over aan de republikeinen, de verliezers van de dag erna. Hij noemt zich geen deserteur maar ‘iemand die zich heeft overgegeven’, teken dat hij het langer had voorbereid. Hij wilde niet verantwoordelijk zijn voor de nederlaag van de vijand, ook omdat hij begreep dat de opstandelingen onder Franco niet uit waren op een overwinning van het volksfront, maar de anderen dood wilden. Vervolgens wordt Alegría door zijn bentgenoten als landverrader geëxecuteerd. Net niet dodelijk gewond worstelt hij zich onder de lijken uit. In het derde verhaal duikt hij nog eens op, als een van de vele bijfiguren: in de gevangenis doodt hij zichzelf met het van een bewaker afgepakte wapen. Het verhaal draait verder om een celloleraar wiens executie wordt uitgesteld omdat hij de enige is die iets weet van de zoon van de ondervrager, die bij de republikeinen gevangen zat: een ordinaire klootzak, misdadiger en laffe verrader. Als de vrouw van de kolonel erbij komt, dist de gevangene van alles op wat zij graag wil horen. Vertellen betekent uitstel van executie, en overlevingsdrang maakt even plaats voor medelijden met de moeder. Met de waarheid, die hij ten slotte er toch uit gooit, tekent hij zijn doodvonnis.
De verhalen hebben de dichtheid van kleine romans. Het laatste – over een nog net niet gewijde priester die op de moeder van een leerling valt – is nog het meest een echt verhaal. Uit zijn biecht blijkt dat de geestelijke met overtuiging aan de Kruistocht meedeed. Als hij bij de begeerde vrouw binnen weet te komen, ontdekt hij dat de echtgenoot al tijden in een kast zit ondergedoken.

Deze man stelt de vraag van het boek expliciet: wat hem ontzet is dat iemand hem wil doden om wat hij denkt én dat alle betrokkenen gedoemd zijn zo te handelen – daarom was de oorlog al verloren toen hij begon; en dat is de nederlaag die in vier varianten onderwerp van Méndez was. Een eenvoudig maar ook heel ingewikkeld boek.