Istanbul – Met nog anderhalve maand te gaan eer de Turken mogen stemmen in een referendum over een ingrijpende grondwetshervorming vertoont de campagne steeds absurdistischer trekken. In een cartoon op de voorpagina vatte het satirische weekblad Penguen de stemming treffend samen. Verbeeld wordt een man die in het stemhokje vertwijfeld naar het stembiljet staart. Het biedt twee opties: ‘evet’ (ja) en ‘terörist’ (terrorist). De tekenaar verwees daarmee naar een toespraak waarin Recep Tayyip Erdogan stelde dat wie ‘hayir’ (nee) stemt zich aan de kant van de coupplegers van vorig jaar zomer schaart.
De grondwetswijziging in kwestie behelst een verandering van het politieke systeem. Van een parlementair stelsel zou Turkije overschakelen naar een presidentieel stelsel. Critici vrezen een machtsconcentratie bij de president die in de praktijk zou neerkomen op een dictatuur. Erdogan en zijn partij, de akp, brengen daar tegenin dat een machtige president onontbeerlijk is voor de verdere modernisering van het land. Vorige week lanceerde de akp een uiterst martiale campagneclip waarin Erdogan op één lijn werd gesteld met grote Ottomaanse sultans.
Opiniepeilingen duiden op een nipte overwinning voor het ‘nee’. Maar dat Erdogan het referendum op 16 april verliest is ondenkbaar. Daarom wordt alles uit de kast gehaald. Een nee-stem wordt niet alleen geassocieerd met terrorisme; het woord ‘nee’ als zodanig is verdacht. Zo werd een antirookcampagne van het ministerie van Gezondheid abrupt beëindigd omdat het woord ‘nee’ er prominent in figureerde. Een Chileense bioscoopfilm over Pinochet met als titel Nee! werd geruisloos gedeprogammeerd door de met Erdogan bevriende producent. De groet die vrome moslims elkaar op vrijdag plegen te brengen werd gewijzigd omdat de oorspronkelijke formulering het Turkse woord voor ‘nee’ bevat. Dit komt nog boven op een effectieve campagne waarin prominente nee-stemmers de toegang tot de media wordt ontzegd. Zo merkte de schrijver Orhan Pamuk, die een interview met de krant Hürriyet, waarin hij zijn voorkeur voor het ‘nee’ uitsprak, gecensureerd zag.
Toch meent Jean-François Pérouse, co-auteur van een recent in het Nederlandse vertaalde biografie van de Turkse president, dat Erdogan het er niet op zal laten aankomen. ‘Wanneer het erop lijkt dat het “ja” het niet zal halen, is het waarschijnlijk dat hij het referendum te elfder ure afblaast’, zo zei hij afgelopen maandag in het Amsterdamse debatcentrum De Balie.