HET BLIJFT EVEN WENNEN voor wie het geen dagelijkse aanblik is. Op het tennisveld van sport- en Freie Körperkultur-vereniging Herzsprung staan twee mannen. Beiden zijn voorzien van een zonneklep, gekleed in T-shirt, dragen sokken en schoenen. Er mist één kledingstuk: een broekje.
‘Er is niets heerlijkers dan op een mooie lentemorgen vroeg op te staan, op blote voeten over het nog natte gras van de ligweide te lopen, in het koude water te springen en vervolgens naakt te gaan zwemmen’, zegt Bernhard Sziburies, de zeventigjarige voorzitter-met-imposante-buik van sport- en FKK-vereniging Herzsprung. Geroutineerd somt hij de voordelen van de Freie Körperkultur, FKK, op: ‘Wie naakt zwemt loopt niet het gevaar verkouden te worden omdat hij of zij nog urenlang in nat textiel moet rondlopen. Verder zorgt FKK voor een compleet andere omgang met seksualiteit. Mensen die aan FKK doen gaan op een veel natuurlijker manier met hun lichaam om. En ten derde weten mensen die aan FKK doen dat er niet alleen mooie mensen op deze wereld bestaan.’
Telefonisch wilde Sziburies niet over de Oost-Duitse neiging tot Freie Körperkultur spreken; als het om een verhaal voor een ‘serieus medium’ gaat, kan de verslaggever langskomen. ‘FKK wordt helaas te vaak in verband gebracht met vunzigheid’, verklaart hij zijn aanvankelijke terughoudendheid. ‘We hebben afgelopen jaar ook een fotografieverbod moeten uitvaardigen op onze ligweide aan het water, deels uit voorzorg, deels vanwege concrete voorvallen. Tegenwoordig kan iedereen overal foto’s maken, met een camera of een mobieltje. Ik heb geen idee hoe we het verbod moeten controleren.’
Het fotografieverbod lijkt het enige smetje op het verder idyllische sportterrein van vereniging Herzsprung. Bij de ingang zit een rondborstige gepensioneerde die twee euro entreegeld int van zondagse gasten die geen lid zijn van de vereniging, maar wel gebruik willen maken van de ligweide. Sziburies laat de weide zien. Onder schaduw gevende naaldbomen liggen Oost-Duitse gezinnen naakt van hun vrije dag te genieten. ‘Ziet u dat zonne-eiland daar in het water? Die drijvers stammen nog uit de DDR. Er werden Russische raketten in vervoerd die een paar kilometer verderop werden gerepareerd. Ze zijn onverwoestbaar.’

Vanaf mei is Sziburies elk weekend op het FKK-terrein aan het Parsteinmeer te vinden, in het uiterste noordoosten van Duitsland. Tussen de glooiende heuvels van de Uckermark ligt aan de rand van het gehucht Herzsprung een doodlopende weg van hobbelige betonplaten uit de DDR-tijd, die naar een bosrijk gebied aan het meer leidt. Hier staan tientallen kleine, houten huisjes, waar de 130 leden van vereniging Herzsprung hun vrije tijd doorbrengen. Die leden zijn inmiddels gemiddeld 58 jaar oud, volgens Sziburies: ‘We hebben leden van in de tachtig die niet thuis willen zitten te verkommeren. Bovendien houden we de mensen gezond. FKK-fans zijn veel in de buitenlucht en doen aan sport. Zo organiseren we elk jaar een seniorentriathlon. Die bestaat uit honderd meter slingerloop tussen pionnen door, tachtig meter zwemmen en drie kilometer fietsen op de ergometer. En fanatiek dat onze leden zijn! We moeten ze soms dwingen om rustiger aan te doen. Gelukkig hebben we veel politieagenten in onze vereniging.’
Voor Sziburies is het helder waarom de Freie Körperkultur in Oost-Duitsland populairder was dan in West-Duitsland: ‘Het heeft te maken met de invloed van de kerk. In de DDR had die nauwelijks macht, maar in West-Duitsland was dat anders. Daar heerst nog altijd veel preutsheid.’ Hij haalt een jubileumboek van zijn vereniging te voorschijn. Het boek is gevuld met foto’s van blije DDR-burgers uit de jaren zeventig en tachtig, toen FKK in de DDR haar hoogtijdagen vierde. Welgevormde naakte meiden, in het boek als ‘badenixen’ omschreven, duiken blakend van gezondheid het water in. Op andere foto’s zitten naakte mannen met jaren-zeventigbakkebaarden te barbecuen voor hun DDR-tent. ‘Wist u dat we in de DDR zelfs een FKK-reisgids hadden, waarin meer dan veertig FKK-stranden werden beschreven?’
Hoewel de Oostzee de meest geliefde zomervakantiebestemming was, zat een verblijf aan de kust er niet voor iedere DDR-burger in. ‘Daarom werden er ook FKK-verenigingen aan meren en stuwmeren opgericht.’ Sziburies zelf ging af en toe ook naar het buitenland. ‘Zoals veel DDR-burgers heb ook ik mijn Trabant volgepakt met een zak aardappelen, een tent en een gasbrander en zijn we naar Bulgarije gereden. Daar wilden we ook naakt zwemmen, maar de politie joeg ons meteen weg.’
Tja, mooi was die tijd. Onlangs speelde de Oost-Duitse ondernemer Enrico Hess handig in op de FKK-sentimenten van de Oost-Duitsers. Zijn bedrijf met de twijfelachtige naam OssiUrlaub bood voor 499 euro naaktvluchten aan, vanuit het Thüringse Erfurt naar Heringsdorf op het Oostzee-eiland Usedom. De belangstelling voor de naaktvluchten was enorm: de vijftig zitplaatsen in het vliegtuig waren in no time gereserveerd. Toch ging de vlucht uiteindelijk niet door. De reden: Hess had geen trek om vijftig naakte journalisten naar Heringsdorf te vliegen.

De jonge gezinnen die in de jaren zeventig lid werden van sport- en FKK-vereniging Herzsprung zijn inmiddels op leeftijd gekomen. Al te veel zorgen over de vergrijzing maakt voorzitter Sziburies zich echter niet, vertelt hij terwijl hij nog eens koffie bijschenkt die zijn vrouw zojuist heeft gezet. Sziburies heeft zich voor het gesprek in een ruime joggingbroek gehesen; zijn vrouw vindt dat niet nodig en breit geheel naakt vrolijk verder aan haar grijze wintertrui.
‘Een paar jaar geleden vroeg ik me nog wel af of we in de toekomst voldoende jonge leden konden vinden’, zegt Sziburies. ‘Maar het wordt steeds duidelijker dat, gezien de politieke en economische situatie waarin we ons bevinden, in de komende jaren steeds meer jongeren genoodzaakt zullen zijn om in hun omgeving op zoek te gaan naar mooie plekken om te recreëren, in plaats van dat ze zich het nog kunnen veroorloven om verre reizen te maken.’ Het is duidelijk: Sziburies is er eentje van de oude stempel. ‘Weet u, niet iedereen in de DDR verzette zich tegen het regime. Ik ook niet, ik was gewoon partijlid, lid van de SED. Wie carrière wilde maken, moest zich arrangeren, dat gold zowel bij ons als in het Westen. Wie daarvoor de ogen sluit, moet zelf de consequenties aanvaarden.’
Sziburies trok in de jaren zestig van Thüringen naar Schwedt, een kleine maar snel groeiende stad aan de grens met Polen, waar de DDR een olieraffinaderij bouwde. Daar leerde hij zijn vrouw kennen. In Schwedt kwam het gezin in een moderne flat op de tiende verdieping terecht. Ter compensatie bracht het gezin zijn vrije tijd graag door in de natuur. Bernhard Sziburies: ‘Via een lerares van onze zoon kwamen we met de FKK in aanraking. Zij vertelde ons over deze vereniging. De vereniging had het in het begin wel moeilijk, want in de jaren vijftig en zestig waren lang niet alle DDR-autoriteiten enthousiast over de Freie Körperkultur. Dat kwam pas later.’

Inderdaad was de acceptatie van FKK niet meteen een uitgemaakte zaak in de DDR. Het recht op naturisme verkregen de DDR-burgers pas na een taaie strijd met de autoriteiten, in de jaren vijftig. Die strijd speelde zich onder meer op het schiereiland Darss af, ten noordoosten van Rostock. Op Darss liggen dorpen met namen als Ahrenshoop, Prerow en Dierhagen. Hier lag de culturele avant-garde uit de DDR al in de jaren vijftig naakt tussen de duinen. ‘Eigenlijk begon het al in de jaren twintig van de vorige eeuw’, vertelt Hartmut Schmidt, kuurdirecteur van Ahrenshoop, in zijn rietgedekte, geel geverfde directiekamer direct achter de duinen. ‘In de jaren twintig werd Ahrenshoop een kunstenaarskolonie, en daar hoorden vrije omgangsvormen bij. Na de Tweede Wereldoorlog heeft zich die trend in de DDR versterkt.’
Nog altijd is Ahrenshoop een bijzondere plek. De rietgedekte huizen staan tot op de duinen, met een fabelachtig uitzicht over het blauwe water van de Oostzee. In de smalle straatjes achter de duinen zijn schilder- en keramiekateliers te vinden. Aan het strand geeft een informatiebord aan dat Ahrenshoop de trotse eigenaar is van een Blaue Flagge-strand, oftewel een strand dat volgens het ministerie aan strenge milieu- en veiligheidseisen voldoet. ‘Das Badewasser ist zum schwimmen sehr gut geeignet’.
Na de val van de Muur is het kunstenaarsdorp een toeristische trekpleister geworden. De brede zandstranden staan vol met blauwe en rode strandkorven, de karakteristieke strandmeubels die aan de Oostzeekust nergens ontbreken. Op het kilometerslange strand liggen FKK-aanhangers en ‘textielbadgasten’ door elkaar heen. Dat is bewust zo gedaan, volgens directeur Schmidt: ‘Na de val van de Muur hebben we de scheiding tussen FKK-strand en textielstrand opgeheven. De mensen zijn volwassen, ze kunnen zelf kiezen hoe ze willen baden.’ De FKK-fans dienen echter wel op het strand te blijven: ‘We dulden geen naaktheid in het dorp. En we accepteren ook geen eh… seksuele handelingen in het openbaar.’ Een camping is in Ahrenshoop volgens Schmidt niet te vinden. ‘Die bevindt zich in Prerow, zestien kilometer verderop. De camping heeft ook een afgescheiden deel voor FKK-kampeerders.’

De Freie Körperkultur was in Duitsland al in het begin van de vorige eeuw populair bij delen van de Duitse arbeidersbeweging. In de Weimar Republiek dienden de lichamen van de arbeiders door oefening en naaktheid gestaald te worden, als voorbereiding op de te verwachten strijd met de kapitalisten. In 1933 haalden de nationaal-socialisten in Duitsland echter een streep door de rekening: ze verboden alle FKK-verenigingen. Vanaf 1942 werd FKK in Duitsland weer toegestaan. Na de Tweede Wereldoorlog bleef dit zo in beide Duitslanden. Toch was in de inmiddels ontstane DDR niet iedere functionaris over FKK te spreken. Dat leidde ertoe dat de plaatselijke cultuurbond in Ahrenshoop aan het begin van het badseizoen van 1954 met de mededeling aan haar badgasten kwam dat ‘vanwege onlusten in het voorbije jaar FKK niet meer is toegestaan’.
Onlusten in Ahrenshoop? Geen enkele badgast die het jaar ervoor ook al in het kunstenaarsdorp aan de Oostzee was geweest, kon zich onlusten of andere problemen herinneren. De culturele avant-garde in Ahrenshoop liet het er dan ook niet bij zitten en protesteerde tegen het verbod. Met succes – na heftige discussies kreeg het strand van Ahrenshoop een uitzonderingspositie en werd naakt baden en zonnen hier getolereerd. Op andere plaatsen verliep de strijd moeizamer, bijvoorbeeld in Prerow. Hier greep de Volkspolizei hard in toen FKK-aanhangers op het strand steeds vaker zogenoemde Kameroenfeesten organiseerden. Mannen geverfd als woeste strijders en vrouwen gekleed in niets anders dan rieten rokjes en schelpenkettingen voerden wilde dansen uit op het strand. De leiding van de DDR begon zich zorgen te maken over haar internationale reputatie, vanwege de verbinding van deze feesten met het land Kameroen.
Op 14 augustus 1954 sprak de DDR-regering een naaktzwemverbod voor de gehele Oostzeekust uit. Maar het verbod leidde slechts tot meer protesten. De DDR-actrice Traute Richter wond zich in een protestbrief aan minister-president Otto Grotewohl enorm op over het verbod. Volgens haar had FKK ‘alle burgerlijk-kapitalistische en religieuze vooroordelen overwonnen; alleen in het kapitalistische Amerika benutten mensen nog ouderwetse badkleding, die aan de ene kant als “erotische stimulans” diende, aan de andere kant “de textielbedrijven veel geld opleverde”’.
Maar de DDR-leiding gaf zich niet zomaar gewonnen. De toenmalige cultuurminister Becher wierp in de strijd dat ‘FKK in de interesse van de esthetiek niet te verantwoorden was’, omdat ‘bepaalde mensen zich met hun gedeformeerde lichamen provocatief ten toon wilden stellen’. Becher eindigde met de dramatische woorden: ‘Heb medelijden! Toon erbarmen! Ontzie de ogen der natie!’
Veel DDR-burgers negeerden eenvoudig de verboden en voorschriften. Gaandeweg zagen de autoriteiten in dat hun verzet tegen de Freie Körperkultur zinloos was. Zo raakte het naturisme vanaf de jaren zestig volledig geaccepteerd in de DDR, en werd het vanaf de jaren zeventig zeer populair.
De 33-jarige Doreen Eick groeide aan de Oostzeekust op met FKK. Ze bracht haar jeugd door aan het strand van Zinnowitz, op het Oost-Duitse eiland Usedom. ‘Bij ons thuis was naaktheid volledig normaal. Mijn ouders liepen in de zomer naakt door het huis. Ik weet nog dat we thuis foto’s van naakte vrouwen aan de muur hadden hangen. Dat had niets met erotiek te maken, het waren gewoon foto’s van mooie mensen.’
Doreen Eick ergert zich aan de huidige schoonheidswaan van jongeren: ‘Vroeger liep iedereen naakt op het strand, ook minder mooie mensen. Ik herinner me een vrouw die geopereerd was en nog maar één borst had. Tegenwoordig vinden jongeren het verschrikkelijk om naakte oudere mensen met vetkwabben te zien.’ In de zomervakanties was Eick altijd op het naaktstrand: ‘Dat was heerlijk. Ik heb er nooit moeite mee gehad, ik liep veel liever naakt rond dan met klamme natte badkleding. Ook tijdens de puberteit had ik er geen problemen mee. Het was ook niet zo dat ik steeds naar de piemels van de jongens van mijn leeftijd keek.’
Eick verwacht niet dat de Freie Körperkultur zal verdwijnen, maar ze denkt wel dat het aantal naaktstranden verder afneemt. Doreen Eick: ‘Het beste is toch dat er zowel FKK- als textielstranden bestaan, waarbij de scheiding niet al te rigoureus wordt aangehouden. In de DDR konden FKK-aanhangers op het strand gaan en staan waar ze wilden. Ik heb gehoord dat kort na de val van de Muur de FKK’ers opeens bekeurd werden als ze naakt op het textielstrand liepen. Verschrikkelijk.’

De foto is afkomstig uit het boek FKK in der DDR, uitgever Eulenspiegel Verlag, Duitsland