In de internationale politiek geldt: niet handelen is ook handelen. Er zijn weinig landen waar dit inzicht hoger in het vaandel staat dan in China. De Chinezen beschouwen nietsdoen als een ultiem machtsmiddel in de geopolitiek. Vaak leidt dit tot een berekenende terughoudendheid. Bovendien: in Beijing prefereert men strategische planning geënt op eeuwen of millennia. Maar als er binnenlandse prioriteiten mee gemoeid zijn ligt dit toch een tikje anders.
Op 4 februari deed president Xi een inderhaast geplande zet op het schaakbord van de wereldpolitiek. Die dag werden in China de Olympische Winterspelen geopend. In de aanloop naar dat moment van glorie had Xi aan Poetin g evraagd een invasie van Oekraïne uit te stellen tot na de Spelen. Op de dag zelf gaven Xi en Poetin een gezamenlijke verklaring. Daar viel onder meer het volgende in te lezen: ‘Er tekent zich een trend af in de richting van een nieuwe mondiale machtsverdeling.’ Daarmee had Beijing het comfort van niet handelen weer teruggekocht.
Net als de VS hadden EU-regeringen de opening van de Winterspelen geboycot. Hun atleten zouden medailles gaan halen, dat wel, maar dit moest los blijven staan van de mensenrechtenschendingen in China, de situatie in Hongkong en het macabere lot van de Oeigoeren. Daarom waren de regeringsleiders er niet. Dat was op 7 februari 2014 wel anders geweest. Toen werden de Winterspelen van Sotsji geopend en werd een land als Nederland vertegenwoordigd door de koning en de premier. De sluitingsceremonie in Sotsji was nauwelijks afgelopen of Rusland annexeerde de Krim.
Direct na de Spelen in Beijing begon Poetin de oorlog in Oekraïne. China handelde niet, een consistente lijn en een staaltje Chinese machtspolitiek. En iets heel anders dan in het Westen gepropageerd wordt. Daar is handelen nu juist hét devies dat eensgezind gepropageerd wordt. Maar propageren en handelen blijven vaak gescheiden werelden. Sterker nog, als het gaat om niet handelen in de internationale politiek is de EU tamelijk ‘Chinees’ geweest. Ook de EU oefende haar internationale macht het liefst uit via inertie. Intussen wordt de prijs hiervan betaald in Oekraïense levens. De Chinese regering kijkt niet op wat mensenlevens. Ziehier de echte prijs die een consequente politiek van niet handelen vaak met zich meebrengt. Die prijs kan de EU niet dragen. Maar hij wordt nu wel betaald.
De buitenlandse politiek van de EU-lidstaten in de afgelopen jaren wordt door de oorlog in Oekraïne in het sinistere licht gezet dat er altijd al overheen lag, ook al ver voor Sotsji 2014. Een paar weken geleden, vlak voordat Poetin de oorlog in Oekraïne begon, speelde Le Monde Diplomatique (LMD) advocaat van de duivel. Als het tot een oorlog in Oekraïne zou komen, wat was de EU en het Westen dan te verwijten?
In antwoord op die vraag geeft LMD een lange opsomming, die begint met de Minsk-overeenkomst (die nu in de prullenbak ligt). Binnen dat kader praatten Duitsland, Frankrijk, Rusland en Oekraïne vanaf 2014 over de Donbas. Dit leek een arena voor Europese invloed. Maar dat was schijn. Duitsland en Frankrijk behandelden dit ‘Minsk-kader’ gaandeweg als een adequate slaappil voor een conflict waar zij vooral van afwilden. Ze herhaalden plichtmatig de Oekraïense positie en daarmee basta, in de hoop het conflict te bevriezen.
Volgens LMD was dit voor Poetin een zoveelste bewijs dat EU-lidstaten geen eigen lijn hebben, maar vazalstaten zijn van de VS. Hij beschouwt de VS als de aanstichter van het fatale Oekraïense NAVO-smachten. Maar er is meer. De EU-gedoogpolitiek ten opzichte van Turkije (een bondgenoot van Oekraïne) bijvoorbeeld. Het Turkije van Erdogan bezet een deel van Syrië en vecht in Irak, Libië en de Kaukasus. Met grof geweld. En wat doet de EU? Die handelt niet, maar zwijgt en heeft het nooit over sancties tegen NAVO-lid Turkije.
Poetin wist dus al hoe ‘Chinees’ de EU kan zijn. In Syrië en Afghanistan weet men dat ook. En in Oekraïne zal men spoedig naar dezelfde analyse neigen, zoals bleek uit de woorden die Zelenski vorige week sprak in het Duitse parlement. De EU kan zich niet permitteren om te doen alsof zij niet bekend is met de prijs van niet handelen.