Volgende maand herdenken we het faillissement van Lehman Brothers. 15 september 2008 luidde het begin in van een financiële crisis zonder weerga, die met name in Nederland flink heeft huisgehouden. Twee van de vier grootbanken moesten worden genationaliseerd. De derde had staatssteun nodig. En de vierde bleek lid van een internationale bankenbende die het belangrijkste rentetarief, Libor, ten eigen bate had zitten manipuleren.
De ‘ombuigingen’ die de staat vervolgens van buitenlandse obligatiehouders en Brusselse technocraten moest doorvoeren, heeft een zware wissel op economie en samenleving getrokken. Honderdduizenden banen zijn verloren gegaan. En we zijn sinds 2008 ongeveer een jaar economische productie aan welvaart misgelopen.
En denk niet dat het achter de rug is. Burgers die afhankelijk zijn van de overheid betalen nog altijd het gelag: huurders, zorgpersoneel, mensen die werken in het onderwijs, hulpbehoevenden die nergens meer terecht kunnen, studenten, werknemers die zijn ontslagen en als zzp’er weer zijn aangenomen, gepensioneerden die zijn gekort op hun uitkering.
Miljoenen Nederlanders zien iedere maand de littekens van de crisis terug in hun portemonnee. Het schamele beetje inkomensgroei dat burgers sinds de millenniumwende hebben mogen ontvangen, is tijdens de crisis ruimschoots weggevaagd.
De grote boosdoener is de huizenmarkt. Net als in het Engeland van Thatcher heeft zich hier het idee vastgezet dat het beter is te kopen dan te huren. En dus veranderde Nederland in veertig jaar tijd van een huurdersland in een kopersland. Veranderden onze banken van zakenbanken, handelsbanken, spaarbanken en middenstandsbanken in hypotheekbanken. Werd Nederland wereldkampioen hypotheekschuld. Was er geen land ter wereld waar je zo gemakkelijk een hypotheek kon krijgen. Was er geen overheid die het eigen woningbezit zo genereus stimuleerde. En was er geen land ter wereld waar de woonlasten zo hard zijn gestegen.
De internationale financiële intelligentsia heeft sinds het uitbreken van de crisis het ene na het andere rapport gepubliceerd waarin gewezen werd op de ontwrichtende effecten van een huizenzeepbel. Zo’n bel zuigt schaars kapitaal naar laagproductieve sectoren. Legt een buitenproportioneel beslag op het besteedbaar inkomen van huishoudens. Doet een forse greep in de schatkist. En maakt economieën zeer kwetsbaar voor schokken op internationale financiële markten.
Nederland is een schoolvoorbeeld. Meer dan een derde van de financiering van onze huizenzeepbel kwam uit het buitenland. Via een in New York geleerd trucje werden hypotheekcontracten als zogenaamde securitisaties doorverkocht aan buitenlandse beleggers. Zo kon het leenspelletje weer van voren af aan beginnen. Zonder dit trucje zouden banken onvoldoende financiering hebben gehad en zou de huizenzeepbel die ons in 2008 de das omdeed nooit zijn ontstaan.
Het is een les die wij maar niet willen leren. Stijgende huizenprijzen worden in de pers bejubeld als voetbaluitslagen: hoe hoger, hoe beter. Makelaars, banken en projectontwikkelaars worden geciteerd alsof zij geen baat hebben bij een eindeloos overkokende huizenmarkt. Nooit lees of hoor je over de keerzijde. Dat Nederland een exorbitant hoge hypotheekschuld heeft, veel hoger dan de staatsschuld. Dat de woonlasten in Nederland de hoogste ter wereld zijn. Dat Nederland uitzonderlijk kwetsbaar is voor internationale financiële schokken. En dat er in tien jaar geen spat is veranderd.
En dus gaat het niet aan om de vertrekkende bestuursvoorzitter van een hypotheekbank te laten wegkomen met de stelling dat er niets mis was met Nederlandse securitisaties, omdat het aantal faillissementen en wanbetalingen zo laag was. Zoals het Financieele Dagblad afgelopen maandag deed. En hem geen kritische observaties voor de voeten te werpen als hij kraait blij te zijn dat het Europese Parlement het groene licht heeft gegeven voor een Europese markt voor securitisaties die door de toezichthouder milder worden behandeld dan internationaal is afgesproken.
Er is namelijk ontzettend veel mis met Nederlandse securitisaties. Ze zijn verantwoordelijk voor honderdduizenden werklozen en pakweg 650 miljard euro aan gederfde economische groei. En die lage faillissementscijfers waar bankiers en lobbyisten mee schermen komen niet door prudentere kredietverstrekkers of betere securitisatiebouwers. Maar door onze hardvochtige faillissementswetgeving. Als burger word je tot de poorten van de hel achtervolgd als je in gebreke blijft. Als bank kun je op een blanco cheque van de minister van Financiën rekenen. Dat is het echte probleem. En dat is nog altijd zo. Niets geleerd, niets vergeten.