Bij zijn aantreden beloofde Donald Trump de ‘ultieme deal’ in het conflict waarop de ene Amerikaanse president na de andere zijn tanden stuk beet. Hoe de vrede tussen Israëliërs en Palestijnen er zou moeten uitzien, liet hij graag over aan de betrokken partijen, zei hij. Willen ze twee staten worden? Prima. Samengaan in één staat? Ook goed. Vorige maand kondigde hij de verplaatsing aan van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem, dat hij daarmee erkende als de hoofdstad van Israël. Zelf vond Trump dat hij met die maatregel een van de grootste obstakels voor de oplossing van het conflict had weggenomen. In werkelijkheid is een oplossing nu verder uit zicht dan ooit. En niemand weet hoeveel onheil nog zal ontsnappen uit de doos van Pandora die Trump geopend heeft.
Heel even zag Trumps belofte er verfrissend uit. Al een halve eeuw had Amerika immers gemikt op een tweestatenoplossing, maar steeds waren alle onderhandelingen doodgelopen. Obama’s minister van Buitenlandse Zaken John Kerry had er een groot deel van zijn tijd mee verdaan. Waarom dan niet de zaak opengegooid? Het vervelende is echter dat er voor een tweestatenoplossing geen alternatief is, tenzij je uit bent op de vereeuwiging van het conflict of de vorming van een apartheidsstaat waarin de joodse minderheid de Palestijnse meerderheid permanent onderdrukt. Als Israëliërs en Palestijnen in één enkele staat komen te wonen zal Israël óf zijn democratische pretenties óf zijn joodse karakter verliezen.
Trump heeft de zaak niet open- maar dichtgegooid. Zijn voorgangers probeerden tenminste nog de schijn van onpartijdigheid op te houden. Trump niet. Het begon al met de benoeming van zijn faillissementsadvocaat David Friedman tot de Amerikaanse ambassadeur in Israël, die zich ontpopte tot de officieuze vertegenwoordiger van de kolonisten. Hij is voorstander van annexatie van de Westelijke Jordaanoever, dat van hem geen bezet gebied mag heten. Hij heeft pas nog het State Department gevraagd het woord ‘bezetting’ niet meer te gebruiken. Obama heeft hij een antisemiet genoemd en liberale Amerikaanse joden kapo’s – de joden die in naziconcentratiekampen hun medegevangenen moesten bewaken.
Als opperstrateeg voor het oplossen van een van de meest onhandelbare conflicten wees Trump zijn schoonzoon Jared Kushner aan, die hij en passant ook bombardeerde tot oplosser van Amerika’s problemen met China en Mexico. Strategische ervaring heeft Kushner uitsluitend opgedaan als vastgoedmagnaat. In Israël heeft hij grote financiële belangen. Zijn schoonvader riep hem uit tot de meest begenadigde diplomaat die de wereld ooit heeft gekend. Deze castratie van het State Department werd voor iedereen zichtbaar toen als onderhandelaar ter plekke niet minister Tillerson van Buitenlandse Zaken of een andere diplomaat werd aangewezen, maar de orthodox-joodse Jason Greenblatt, die zijn sporen niet had verdiend als diplomaat maar als advocaat van de zakenman Donald Trump. De keuze van Kushner, Greenblatt en Friedman was al direct een garantie dat er van Trumps ‘ultieme deal’ niets terecht zou komen. Het ging dan ook niet om echte vredesonderhandelingen, maar om de capitulatie van de Palestijnen.
Kushner en Greenblatt hebben een paar keer onduidelijke besprekingen gevoerd met Netanyahu in Jeruzalem en diens onmogelijke eisen op tafel gelegd bij de Palestijnse president Mahmoud Abbas, dertien kilometer verderop in Ramalla. Het leidde zoals gebruikelijk tot niets. En toen kwam Trump met zijn Jeruzalem-besluit. En de oude Palestijnse eis dat Oost-Jeruzalem de hoofdstad van Palestina wordt? Uitgelekt is dat de Palestijnen in het plan-Trump genoegen zouden moeten nemen met Abu Dis, een dorp even ten oosten van Oost-Jeruzalem. De reacties waren voorspelbaar. Vreugde en dankbaarheid in Israël, waar sommigen in Trump de Messias herkenden. Woede bij de Palestijnen, die concludeerden dat Trump de tweestatenoplossing de nek had omgedraaid en zijn land definitief als bemiddelaar had gediskwalificeerd. Obligate boosheid in de Arabische wereld, die niet kon begrijpen waarom Trump nodeloos de toenadering bemoeilijkte tussen Israël en de soennitische landen, Saoedi-Arabië voorop, ter bestrijding van de gemeenschappelijke vijand Iran. Wrevel en ergernis bij de Europese Unie, die de relaties met Washington verder ziet verloederen en vasthoudt aan de consensus dat de regeling van de status van Jeruzalem onderdeel is van een akkoord over een tweestatenoplossing. Nauwelijks verholen gegniffel bij China en Rusland, die vaststelden dat Trump zich opnieuw in het eigen been had geschoten.
Waarom heeft Trump het onzalige besluit genomen om zijn ambassade te verhuizen naar Jeruzalem? Wat maakte het de moeite waard om praktisch de hele wereld tegen zich in het harnas te jagen? Misschien een gebaar tegenover zijn achterban van evangelicals? Die oerconservatieve zionistische christenen kunnen nu geloven dat Trump als instrument van God de wederkomst van Jezus in Jeruzalem heeft voorbereid, en dat als dat moment daar is ook de joden in hem hun Messias zullen herkennen. Maar de steun van de evangelicals had Trump al. Het was hem vooral te doen om de joodse belangengroepen in Amerika te behagen, speciaal de man die in z’n eentje een megabelangengroep is: Sheldon Adelson. Deze ultrarechtse casinomiljardair was een grootfinancier van Trumps campagne. Hij is ook de Amerikaanse steun en toeverlaat van Netanyahu. In z’n eentje financiert hij Israel Hayom, de grootste (want gratis) krant van Israël die als redactionele opdracht heeft de lof van Netanyahu en zijn partij Likud te zingen. De joodse gemeenschap in de VS is door deze ontwikkelingen nog dieper verdeeld geraakt. Veel joodse Amerikanen, vooral de jongeren onder hen, zien met afschuw hoe Netanyahu en zijn patroon Adelson met hun reactionaire en antidemocratische gedrag bezig zijn Israël niet te redden maar te slopen. Met dat Israël willen ze niets meer te maken hebben.
Michael Wolff schrijft in zijn net verschenen brandbomboek Fire and Fury dat Steve Bannon hem verteld heeft wie de drijvende kracht is achter de huidige Amerikaanse buitenlandse politiek: Sheldon Adelson. Ook de beslissing om de ambassade naar Jeruzalem te verplaatsen zou uit Adelsons koker komen. Bannon zelf stond daar helemaal achter. Zijn eigen bijdrage bestond uit het onmogelijke plan om de Westelijke Jordaanoever terug te geven aan Jordanië en Gaza af te staan aan Egypte. Daarmee zou het Israëlisch-Palestijnse conflict volgens Bannon automatisch zijn opgelost. In Fire and Fury verzekert hij tegenover Roger Ailes, de – inmiddels overleden – oprichter van Fox News, dat Adelson, Trump en Netanyahu het hartgrondig met dat plan eens waren. Aan Kushner daarentegen had Bannon een broertje dood omdat hij hem voor Israël niet rechts genoeg vindt. Voor de Israël-politiek geldt volgens Bannon: hoe rechtser, hoe correcter.
De leidende politici in Israël zelf vonden dat al lang, maar na Trumps beslissing over Jeruzalem zijn alle remmen los. De in diepe coma verkerende tweestatenoplossing is wat rechts betreft – en rechts omvat tegenwoordig ook een groot deel van de groepen die zichzelf nog als links of centristisch bestempelen – nu definitief dood. Likud, de leidende partij van de regeringscoalitie, heeft zich vorige week uitgesproken voor de annexatie van de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Daarmee is het hek van de dam. Steeds meer bezet gebied zal geannexeerd worden, totdat alle Palestijnse inwoners direct onder Israëlisch gezag vallen, zonder Israëlische staatsburgers te worden. Deze week geeft de bezettende mogendheid ‘toestemming’ voor de bouw van ruim dertienhonderd kolonistenhuizen. Misschien zullen de bezetters een Palestijns reservaat inrichten, zoals de Amerikanen destijds deden voor overlevende indianen.
Op veel internationale sympathie hoeft Israël niet te rekenen. In de VN-Veiligheidsraad moest Washington zijn toevlucht nemen tot zijn vetorecht om de resolutie tegen ‘recente beslissingen over de status van Jeruzalem’ te blokkeren. De veertien andere leden van de raad, onder wie veel Amerikaanse bondgenoten, stemden voor. Daarna veegde de Algemene Vergadering de vloer aan met het Amerikaanse Jeruzalem-besluit. Trump dreigde de dwarsliggers met financiële represailles. Guatemala zal rijkelijk worden beloond voor zijn besluit het Amerikaanse voorbeeld te volgen. Ook een paar andere kleine tot piepkleine arme landen willen hun ambassade naar Jeruzalem verplaatsen, mits Washington betaalt.
Een onverwacht gevolg van de scherpe mondiale reacties is de politieke herrijzenis van de Palestijnse president Abbas. De volslagen mislukking van zijn strategie voor een tweestatenoplossing, zijn samenwerking met de Israëlische politie, zijn antidemocratische praktijken, het onbeperkt uitstellen van de presidentsverkiezingen, de corruptie bij de overheid – de oorzaken van de impopulariteit van de 82-jarige Abbas waren legio. Maar ineens kreeg dankzij Trump de Palestijnse zaak zo’n massale steun dat Abbas’ prestige bij de Palestijnen pijlsnel steeg. Hij zei dat hij niets meer met de VS te maken wil hebben en ook niet meer wil praten met een Amerikaanse bemiddelaar. Waarschijnlijk gaat hij de VN vragen Palestina te erkennen als een door een buitenlandse macht bezette staat. Trump reageerde op zijn manier: de Palestijnen saboteren de vrede, en saboteurs moeten gestraft. Trump wil de Amerikaanse bijdrage stopzetten aan de Palestijnse Autoriteit en aan de unrwa, een VN-organisatie die hulp geeft aan vijf miljoen Palestijnse vluchtelingen. Ze is van vitaal belang voor de overleving van minstens de helft van de twee miljoen inwoners van Gaza. Israël vindt dat de unrwa heult met Hamas, de volgens Israël terroristische organisatie die de enclave bestuurt. Officieel staat Netanyahu achter Trumps voornemen, maar hij is bang voor chaos als de hulp wegvalt. Volgens de wet is Israël verantwoordelijk voor het welzijn van de Gazanen.
Wat nu? De VN of EU zou zich kunnen opwerpen als bemiddelaar, of Poetin, gesterkt door zijn interventie in Syrië, of Xi Jinping, die voor zijn gigantische euraziatische handels- en communicatieproject alle belang heeft bij een stabiel Midden-Oosten en pas nog in Peking een seminar heeft georganiseerd over vrede tussen Israëliërs en Palestijnen. Maar vrede kan niet door derden worden opgelegd. Zeker niet als een van de partijen onder vrede de verplettering van de tegenstander verstaat en daarin gesteund wordt door het machtigste land van de wereld.