Zijn naam is Axel Lehmann, een ongelukkig toeval. De baas van Credit Suisse verkondigde vorige week woensdag nog dat zijn bank echt geen steun nodig had. Een dag later hing de bank aan een Zwitsers infuus van 51 miljard dollar. Op dat moment begon het woord bankencrisis te circuleren. Dit was meer dan een lokaal probleem in Californië.
Toevallig stond ik toen les te geven over financiële crises. En ieder jaar is er dan een student die vraagt: maar hoe kan dit? Een onthullende vraag. Blijkbaar ziet deze student, en eigenlijk iedereen, zo’n crisis als uitzonderlijk, iets wat een verklaring behoeft. Omdat het afwijkt van een veronderstelde normale situatie van stabiliteit en evenwicht door vraag en aanbod, en prijzen die markten stabiliseren, zoals in de leerboeken.
Maar daarin missen twee dingen. Geld dat onbeperkt gemaakt kan worden door banken en hun klanten, als er leningen en dus schuld gecreëerd wordt. En markten waar vermogen – huizen, aandelen, obligaties – verhandeld worden, en waar de prijzen stijgen als er geld in stroomt.
Waarom brengt vervolgens het prijsmechanisme geen evenwicht op vermogensmarkten? Omdat het geen markten voor wortels of auto’s zijn. Daar gaat het evenwichtsverhaal wél op: veel geld dat de wortelmarkt in stroomt, en dus veel vraag naar wortels, zorgt voor hogere prijzen en daardoor weer voor minder vraag naar wortels. Evenwicht.
Maar hogere prijzen van aandelen zorgen voor méér, niet minder vraag naar aandelen. Een spiraal omhoog wordt ingezet, met stijgende geldcreatie en oplopende schulden, en stijgende rendementen op huizen, aandelen en obligaties. Kortom, de wereld van het afgelopen decennium. Dat kon zo lang doorgaan omdat er geen inherente grens aan geld maken is. Die moet van buitenaf worden opgelegd, door regulering, of door iets wat de schulden plotseling problematisch maakt. Meestal is dat een hogere rente: iedere financiële crisis werd voorafgegaan door stijgende rente na een periode van lage rente.
Het gevoeligst zijn dan de meest speculatieve markten, waar vrijwel niets geproduceerd wordt. De rendementen zijn er vrijwel volledig afhankelijk van die instroom van geleend geld. De renteverhogingen sinds april 2022 leidden dus tot de ineenstorting van de cryptomarkt in mei 2022, de neergang van de mondiale vastgoedmarkt in de herfst, en nu de malaise in de zeer innovatieve én risicovolle techsector. Fantastische rendementen sloegen om in grote prijsdalingen. Banken wankelen en vallen om.
Dit is de normale uitkomst als banken, kapitaalstromen en vermogensmarkten niet gereguleerd worden. Kijk even terug. De eurocrisis van 2010-2015, de kredietcrisis van 2008, de dotcombubbel die in 2000 barstte, de Azië-crisis van 1996, de vastgoedbubbel die in 1989-1994 leegliep, de Black Tuesday-aandelencrash in 1987, de Savings & Loans-crisis van 1986-1989, de mondiale aandelencrash van 1973. Crises zijn normaal.
Verder terug wordt het lang stil, want tijdens de ’Bretton Woods’-jaren 1944-1971 waren er geen grote financiële crises. Geldcreatie door banken en hun klanten, en dus schuldgroei, was stevig gereguleerd. Er waren geen private internationale kapitaalstromen, en dus geen rusteloze mondiale vermogensmarkten. De les van de rampzalige jaren dertig was geleerd. Ze werd vanaf de jaren zeventig weer vergeten.
Als er dus iets vreemd is, dan niet dat er een bankencrisis is. Crises zijn de SNAFU’s van het financieel kapitalisme: Situation Normal, All Fucked Up. Het is eerder vreemd dat het zo lang rustig gebleven is. Zonder de coronacrisis, die voor lage rentes en een vloed een overheidssteun zorgde, was dit waarschijnlijk eerder gebeurd.
Er is trouwens óók ieder jaar een student die vraagt: maar als we dit snappen, waarom gebeurt het dan steeds weer? Tja. Hier gaan we van economie naar politiek. Omdat we anders kapitaalstromen moeten beperken en de groei van vermogensmarkten en liquiditeitsgroei reguleren. Niet iedereen die ertoe doet in de besluitvorming is daar blij mee, om het zo maar te zeggen. Bijna niemand die ertoe doet eigenlijk, want het kost veel vermogenswinsten.
In Europa staat dus de Kapitaalmarktunie, bedoeld voor vrijer verkeer van financieel kapitaal binnen de Unie, al in de steigers. Omdat we toch willen blijven geloven in de combinatie van financiële deregulering en evenwichtige groei – tegen alle rede in.
Reageren? bezemer@groene.nl