Het gelegenheidsconsortium van ANWB, Consumentenbond en Rover keek vreemd op dinsdag 20 maart te Zutphen. Machinist Dirk van der Meulen en zijn collegas uit het gedagvaarde personeelscollectief kregen onverwacht juridische ondersteuning toen de Haarlemse advocaat mr. W.G. Fischer zich in de zaak voegde die de consumentenorganisaties tegen de met stakingen dreigende machinisten en conducteurs hadden aangespannen. Net als anwb, Consumentenbond en Rover verklaarde Fischer namens de reiziger te spreken. Maar, vervolgde hij, dat betekent niet dat hij tegen de stakingen zou zijn.
Zijn cliënt, het nieuwbakken NS-reizigerscollectief, steunt conducteurs en machinisten honderd procent bij hun stakingsacties. En, zegt de in maart opgerichte vereniging via een persbericht, een groeiende groep treinreizigers heeft sympathie voor het initiatief. De constante klaagzang van de reguliere reizigersorganisatie Rover, met zevenduizend leden een voorname gesprekspartner van de NS-leiding, wordt een groeiende groep reizigers te veel. Waar bij de NS de personeelsvertegenwoordiging al jaren versnipperd is in verschillende, vaak onderling rivaliserende vakbonden, is sinds enige weken nu ook op het reizigersfront een scheiding der wegen gaande.
Rover wil, afgaande op de website, «goede dienstregelingen, betrouwbaarheid, goede informatievoorziening en betaalbare tarieven». Stakingen horen daar natuurlijk niet bij. «Reizigers zijn daar hoe dan ook altijd de dupe van», zegt voorzitter Schoonveld.
Het NS-reizigerscollectief vindt de uitgangspunten van Rover alleszins redelijk, dat wel. Maar de reguliere belangenbehartiger kijkt in de ogen van de reizigersorganisatie-nieuwe-stijl niet naar de lange termijn. Er ligt een «levensgroot conflict» tussen NS-personeel en NS-directie, betoogde de advocaat van de nieuwe reizigersorganisatie tijdens het Zutphense kort geding. En dat conflict moest maar weer eens volgens prepolderiaans concept worden uitgevochten. «Daarbij maakt het personeel gebruik van een fundamenteel recht, het stakingsrecht», aldus de advocaat tijdens een volgend kort geding op 31 maart tegen de Vakvereniging voor Machinisten en Conducteurs (VVMC). De ware vijand van de reiziger is niet het NS-personeel, maar de NS-directie. De belangen van NS-personeel en reizigers lopen wat betreft de nieuwe reizigersorganisatie parallel.
Niet alleen principieel, ook anderszins worden de acties van het NS-personeel door de nieuwe reizigersbond onderschreven. Het veelbesproken «rondje om de kerk», waarbij machinisten om het aantal vertragingen terug te brengen met ingang van 10 juni vaker op eenzelfde traject zullen moeten rijden, wordt door de reizigers-nieuwe-stijl verworpen. Net als de personeelsorganisaties zijn zij ervan overtuigd dat minder afwisseling in de trajecten de kans op ongelukken vergroot. Immers, als een machinist tien keer op één dag hetzelfde tracé rijdt, en negen keer staat het sein halverwege op groen, dan is de kans groot dat hij de tiende keer het sein negeert.
Reizigers die veilig en goed openbaar vervoer willen hebben, hebben belang bij opschorting van het gewraakte plan Bestemming klant, waarin het rondje om de kerk beklonken is. «Dit plan zal de onveiligheid vergroten», zei de advocaat. Hoewel in Nederland het railnet vooralsnog niet is verzelfstandigd, zei hij te vrezen voor «Britse toestanden»: door achterstallig onderhoud klapt in Engeland de ene na de andere trein op elkaar. Consumentenbond, ANWB en Rover hebben «een kortzichtige visie», aldus de advocaat. Voor de lange termijn is het verstandiger naar het personeel te luisteren. «De consumenten staan buiten het conflict tussen de NS-directie en haar personeel.»
Oprichter van het reizigerscollectief is de journalist en activist Jeroen Zonneveld. Zon 350 mensen hebben zich per e-mail bij hem aangemeld. «Ik bleek niet de enige te zijn die zich al jaren te pletter ergert aan het optreden van reizigersorganisatie Rover», schrijft hij in een wervingsbrief aan de (asprirant-)leden van het reizigerscollectief. Volgens Zonneveld zijn er ook afdelingsbestuurders van Rover zélf die zich vervreemd voelen van de «reactionaire lijn» die de reizigersclub met ANWB en Consumentenbond heeft ingezet. Ze hebben zich inmiddels bij het NS-reizigerscollectief vervoegd. Op de recente stakingsdagen hebben leden van het collectief pamfletten verspreid waarin de acties vergoelijkt worden.
Buitengewoon sympathiek allemaal, maar wat wordt de treinreiziger hier nu eigenlijk wijzer van? Per telefoon laat Jeroen Zonneveld weten dat het nodig was «eindelijk een ander geluid te laten horen». Zonneveld: «De bekende Pavlov-reactie van Rover was ik zat. Altijd als er over staken wordt gesproken, komt Rover op de proppen. Deze organisatie ziet als enige reizigersbelang dat de treinen op tijd rijden. En dát ze rijden, natuurlijk. Alles moet daarvoor aan de kant. In de rechtszaal beaamde de advocaat van de drie consumentenorganisaties zelfs dat hij eigenlijk wel voorstander is van een totaal stakingsverbod. Dan raak je aan een fundamenteel recht. Voor ons staat bovendien de veiligheid voorop, en daarvoor mag best worden gestaakt. Buitenlands onderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat het uit veiligheidsoverwegingen niet verstandig is dat rondje om de kerk in te voeren.»
Het rondje om de kerk is slechts het «topje van de ijsberg», vindt Zonneveld. Veel misère tussen de rails is het gevolg van de verzelfstandiging van het voormalige staatsbedrijf. Door de privatisering ging het mis bij de NS. «Het bedrijf wordt buitengewoon hiërarchisch geleid en er is een te strenge scheiding tussen management en personeel. Dat was al zo toen het nog niet was geprivatiseerd, nu wordt dat alleen maar erger. De NS-directie maakt er een zootje van, het personeel krijgt het op zn bord en de reiziger wordt de dupe. Alleen financiële belangen lijken voor de directie uit te maken.»
De nadruk op de uitwassen van privatisering heeft het NS-reizigerscollectief in alternatieve hoek direct wat strijdkameraden opgeleverd. «We komen op een hellend vlak als consumentenorganisaties eisen dat producten of diensten ten koste van alles moeten worden geleverd. Een goed sociaal- en personeelsbeleid werkt door in een goede dienstverlening en is op termijn cruciaal voor de kwaliteit van het product van de NS», verklaarde de Alternatieve Konsumentenbond. En ook de Socialistische Partij heeft zich inmiddels achter het reizigerscollectief geschaard. Alle SP-leden zijn opgeroepen zich aan te melden bij het collectief en via het fijnmazige partijnetwerk folders te verspreiden. Ondertussen meldde SP-senator/advocaat Ruers zich bij advocaat Fischer om voortaan gezamenlijk de strijd tegen de consumentonvriendelijke consumentenorganisaties aan te binden. Al op 31 maart in Utrecht trad het duo samen op.
Tweede-Kamerlid Harry van Bommel van de SP: «Rover veronderstelt de reizigers te vertegenwoordigen, maar doet dit niet. Dit geldt ook voor de Consumentenbond. Wij steunen de bonden en hun eisen, en daarmee de reiziger. Natuurlijk, het personeel van de NS is lastig, maar ik mocht willen dat men in andere delen van de publieke sector ook zo lastig was. Misschien dat er dan eindelijk wat zou veranderen. Er is sprake van een algemeen belang, en dat is iets wat Rover, de ANWB en de Consumentenbond niet lijken te zien. Het rondje om de kerk gaat ten koste van de veiligheid, en het vak conducteur is nu al het gevaarlijkste beroep dat er is. Ik begrijp heel goed dat de conducteur niet nog meer risico wil. Als het beroep nóg onaantrekkelijker wordt gemaakt, heb je straks niemand meer over.»
Hoe dan ook, het NS-reizigerscollectief ziet kans een vuist te maken tegen de macht van de reguliere gesprekspartner van de NS, Rover. Voorzitter Rudy Schoonveld belt meteen terug als blijkt dat De Groene Amsterdammer hem over de nieuwe concurrent wil spreken. Schoonveld is not amused over de «versnippering» in reizigersland. «Het is in Nederland nu eenmaal de gewoonte een eigen vereniging op te richten als je een mening hebt die ook maar iets afwijkt van de reguliere belangenbehartiger. Leuk is dat niet. Die mensen hadden gewoon lid moeten worden van Rover en zich op de algemene ledenvergadering moeten uitspreken over het stakingsrecht. Daar praten wij heel veel over.» Persoonlijk is Schoonveld van mening dat stakingen nooit kunnen bijdragen aan het belang van de reiziger. Hij verdenkt het NS-reizigerscollectief ervan onder één hoedje te spelen met de vakbonden. «De argumenten tijdens de zitting in Zutphen waren vooral argumenten die we eerder van personeelsleden hoorden. En dan die naam: reizigerscollectief, dat lijkt toch wel erg op personeelscollectief.»
Is er tussen de twee reizigersorganisaties ooit samenwerking mogelijk? Schoonveld denkt van niet. En na de verdenkingen van de Rover-bestuurder ziet Zonneveld voorlopig ook weinig mogelijkheden. «Op onze brief aan de drie consumentenorganisaties met het voorstel voor gezamenlijke juridische stappen tegen de NS-directie hebben zij niet eens de moeite genomen te antwoorden!» meldt hij per mail.