Toen ik eind vorige week uit New York vertrok, had Circuit City, een van de grootste verkopers van elektronica, zijn faillissement aangekondigd. General Motors wankelt en smeekt de overheid om geld. In Amerika stijgt het aantal werklozen onbedwingbaar, soms met tienduizenden per dag. Het vertrouwen van de consument is tot recordniveau gedaald.
De crisis, of de recessie, of de bijna-recessie, heeft twee kanten: de macro-economische, die door de specialisten en politici wordt bestreden, en de publieke, die door de gewone man, de burgerij, dagelijks wordt ervaren. Als het verval van de nationale economieën voortduurt, zal dat onvermijdelijk gevolgen hebben voor de politieke verhoudingen, zoals dat ook na de krach van 1929 het geval was.
De geschiedenis herhaalt zich niet. De opkomst van het nazisme is in grote trekken het gevolg van het vredesverdrag van Versailles, de machteloosheid van de republiek van Weimar, de krach en de daarop volgende depressie. En dan komt Hitler. Wij in het Westen hebben geen door een verloren oorlog gekwetst nationalisme. We hebben bijna twee decennia van gestaag groeiende voorspoed achter ons. En nu dreigt daar een crisis, misschien vergelijkbaar met die van tachtig jaar geleden. In Wall Street verzamelt zich een menigte achter een groot bord met een advies aan de mislukte Masters of the Universe: JUMP! YOU FUCKERS! Dat is alles, voorlopig.
De westerse samenleving voelt zich opnieuw fundamenteel bedreigd. Deze keer met een verlies aan luxe en de afbraak van de prominente plaats in de mondiale hiërarchie die in onze contreien vanzelfsprekend en eeuwig werd geacht. Valt dat iemand te verwijten? Ik denk het niet. Het Westen is er in de loop van tientallen jaren vanzelf ingerold, ondanks de waarschuwingen van cultuurcritici tegen de overspanning van de blinde consumptiecultuur en de illusie van mondiale almacht. De vervulling van dit grote waandenkbeeld is het achtjarige bewind van George W. Bush. Onder de verantwoordelijkheid van deze president zijn per slot van rekening de puinhopen aangericht waarmee niet alleen Amerika, maar de hele internationale gemeenschap is opgezadeld.
En nu, terwijl de Amerikanen nog altijd in twee oorlogen zijn verwikkeld en deze wereldrecessie in aanbouw is, verschijnt de Verlosser. Je moet langzamerhand een religieuze terminologie gebruiken om te beschrijven wat Barack Obama teweeg heeft gebracht. Onmiddellijk na zijn overwinning heerste er al een halleluja-achtige sfeer. Ik dacht toen: dat duurt een paar dagen en dan is het weer voorbij. Maar het is ernstiger geworden. Tegen de tweehonderdduizend mensen willen een kaartje kopen om op 20 januari bij zijn inauguratie te kunnen zijn. Het lijkt alsof het hele Westen verwacht dat hij straks water uit de rots zal slaan en dat de zee zal splijten om hem en de zijnen doortocht te verlenen.
Deze ongekende opwinding heeft haar eigen risico’s. Hoeveel geduld zullen de Amerikanen hebben als zou blijken dat ze niet op hun wenken worden bediend? Als Obama zou ‘mislukken’, dat wil zeggen, niet dit instant-wonder teweegbrengt dat van hem wordt verwacht, staat hij daarin niet alleen. Hij heeft de Democratische partij nieuw leven ingeblazen, er is in de loop van een jaar een Obama-elite gegroeid. Zou het na bijvoorbeeld een jaar duidelijk worden dat zijn daden achterblijven bij zijn beloften, dan kan dat niet alleen de nederlaag van één man betekenen. Het is mogelijk dat hij in dat geval de hele nieuwe Democratische elite met zich meesleept. En laten we ons dan geen illusies maken over de Republikeinen. Hun reserve aan politieke haat is praktisch onuitputtelijk.
Stellen we ons de wereld voor omstreeks november 2009, met een depressie die zich over alle industriële naties heeft uitgebreid en een verhevigde oorlog in Afghanistan. Daarvoor hoef je geen uitzonderlijke verbeeldingskracht te hebben. Dat zal dan ook een wereld zijn waarin het Amerikaanse leiderschap zichzelf heeft verbruikt, zonder dat er een nieuwe politieke elite gereed staat. Wat doen dan onze ontgoochelde massa’s? Ik zeg het bescheiden: doet dat niet in de verte een beetje aan het Duitsland van begin jaren dertig denken? Nu heeft Obama alle geloofwaardigheid die een leider zich kan wensen. Is dat voldoende om het hoofd te bieden aan deze zee van plagen? In de euforie van deze dagen zijn we geneigd het te bagatelliseren, maar het risico van een mislukking zit erin.