De verhouding tussen Rusland en het Westen is de afgelopen weken weer steeds meer op die in de Koude Oorlog gaan lijken. Maar laten we ons niet vergissen. Wel worden in de praktijk van de diplomatie en aan het front in Oekraïne de risico’s op het ogenblik groter. Maar de Koude Oorlog was een tegenstelling tussen twee wereldmachten, georganiseerd in blokken.
De onverzoenlijkheid werd gedemonstreerd door de ideologische tegenstelling en de wapenwedloop, maar tegelijkertijd is ook een doeltreffend systeem van onderhandelingen tot ontwikkeling gekomen, de topconferenties en ten slotte de rode telefoon die de wereldleiders ten dienste stond als het ergste onvermijdelijk leek.
Die faciliteiten hebben we deze keer niet. De strijd gaat tussen Oekraïne en de pro-Russische separatisten die steeds openlijker door Moskou worden gesteund, met wapens en manschappen. Volgens de laatste berichten zijn er weer vijftienhonderd Russische soldaten aan het front gearriveerd. Intussen heeft de strijd aan vijfduizend burgers het leven gekost. President Poetin wil geen compromis, zoals de praktijk van deze oorlog aantoont. Economische tegenmaatregelen van het Westen hebben tot vermindering van de Russische levensstandaard en een grote daling van de roebel geleid, maar ze hebben geen effect gehad op de oorlogspolitiek van Moskou.
Het is dus noodzaak voor het Westen om grenzen aan de Russische expansie te stellen. We naderen het stadium waarin van Poetin alles te verwachten valt. Eerst werd de Krim geannexeerd, nu is er deze burgeroorlog in Oekraïne en als die met een Russische overwinning zou worden besloten is het niet meer dan redelijk je af te vragen wat daarna op de agenda van Moskou staat. De Baltische staten, meer invloed in Polen? Dat zou door het Westen niet getolereerd kunnen worden. Zo ver is het nog niet, maar intussen hebben we te maken met een steeds belangrijker wordend bijverschijnsel: de groeiende politieke verwarring in het Westen.
We zien weer iedere avond op de televisie beelden van lijken, snikkende mensen, verwoeste dorpen, alles wat een oorlog met zich meebrengt. Na de annexatie van de Krim en het begin van de burgeroorlog is dit de derde fase van het drama. Maar de grote vraag is of dit de publieke opinie bereikt. We hebben de hele ontwikkeling op de voet kunnen volgen. Gesteld dat de aanvallers moslims waren geweest, dan had het hele Westen zich waarschijnlijk in een toestand van totale mobilisatie bevonden. Nu het drama zich in ons eigen werelddeel afspeelt, heerst in kringen van de politieke leiding tot dusver een verlammende onenigheid terwijl het publiek de ontwikkelingen lethargisch volgt.
Zo is deze oorlog in Oost-Europa ook een groot probleem voor het Westen geworden. Deze week was bondskanselier Merkel op bezoek in Washington. President Obama zei dat economische strafmaatregelen tegen Moskou niet helpen en dat hij overweegt de Oekraïners met de levering van zware wapens te steunen. Merkel voelt daar niets voor. ‘Wij geloven dat alleen een politieke oplossing duurzaam kan zijn’, zei ze. Het hoofd van de afdeling buitenlandse politiek van de Europese Unie, Federica Mogherini, verklaarde in Brussel dat de EU een volstrekte tegenstander van wapenleveranties is. De Fransen zijn het ermee eens. De Britten wijzen ieder compromis af en naderen daarmee dichter tot de denkbeelden van Obama. Intussen wordt de oorlog in Oekraïne onverminderd voortgezet. Daaruit blijkt, althans voorlopig, dat de sancties tegen Moskou geen doel hebben getroffen, terwijl in het Westen diepe onenigheid is ontstaan over het vervolg van de maatregelen tegen Poetin. Geen wonder dat hij in zijn overtuiging wordt gesterkt dat hij zijn gang kan gaan.
Op het ogenblik is het niet de vraag hoe de strijd in Oekraïne verder zal verlopen – die wordt voortgezet – maar hoe het met de fundamentele tegenstelling in het Westen verder zal gaan. Zal Obama besluiten wapens te leveren en daarmee een splitsing in de westelijke buitenlandse politiek riskeren? In Amerika ontwikkelt zich de verkiezingsstrijd. De Republikeinen zijn altijd voorstander van een buitenlandse politiek met spierballen. Dat maakt de wapenleveranties waarschijnlijker. Europa heeft meer last van ‘de moslims’. Indirect treft Poetin de Atlantische eenheid.