Bij zijn aantreden had Biden dappere plannen met het Midden-Oosten. Hij zou zich hard maken voor een tweestatenoplossing, die definitief een eind zou maken aan het eeuwige Israëlisch-Palestijnse conflict. De Palestijnen, die door zijn voorganger als vuil waren behandeld, zouden onder zijn bestuur evenveel recht op ‘vrijheid, veiligheid en voorspoed’ krijgen als de Israëliërs. En dictaturen als Saoedi-Arabië zouden Amerikaanse steun en wapenleveranties wel kunnen vergeten. Kroonprins Mohammed bin Salman, bekend als MBS, zou vanwege de verbijsterende liquidatie van de kritische journalist Jamal Khashoggi voortaan als een internationale paria door het leven moeten gaan, want eindelijk zou Amerika zich niet meer door zijn oliebelangen maar door ‘Amerikaanse waarden’ als mensenrechten en democratie laten leiden.
Anderhalf jaar later maakt Joe Biden zijn eerste reis als president naar het Midden-Oosten. Van zijn mooie voornemens is weinig terechtgekomen. Zijn voorgangers hebben stuk voor stuk geprobeerd vrede te stichten tussen Israëliërs en Palestijnen. Biden is er niet eens aan begonnen. Het conflict is zo mogelijk nog dieper in het slop geraakt. Biden heeft de financiële hulp aan de Palestijnen, die door Trump was stopgezet, hervat met een gift van 235 miljoen dollar, maar hij heeft hun geen veiligheid, vrijheid en voorspoed gegeven. De beloofde heropening van het Amerikaanse consulaat in Oost-Jeruzalem, dat onder Trump was gesloten, is op heftig Israëlisch protest gestuit en daarom niet doorgegaan. En de moorddadige ‘paria’ MBS is nu in de Saoedi-Arabische havenstad Jeddah de gastheer van Biden, die daar de leiders van de Golfstaten en van Egypte, Irak en Jordanië ontmoet. Wat is er met Joe Biden gebeurd? Waarom komt hij überhaupt naar het Midden-Oosten?
Verwacht zeker niet een doorbraak in de eindeloze tweespalt tussen Israëliërs en Palestijnen. Sinds 2014 zit het ‘vredesproces’ diep in de ijskast, en Biden zal het er niet uithalen. ‘In het recente verleden’, schrijft The Economist, ‘is er geen president [naar het Midden-Oosten] gekomen die over het meest weerbarstige conflict van de regio zo weinig te zeggen heeft.’ In Israël heeft Biden zijn oude pleidooi herhaald voor de vorming van een onafhankelijke Palestijnse staat, maar hij zei erbij: ‘Ik weet dat dat op korte termijn niet zal gebeuren.’
En als het aan Israël ligt, op de lange termijn ook niet. Wel heeft de Israëlische regering veertienduizend extra vergunningen voor Palestijnen uitgegeven om te werken in Israël, maar dat is omdat het land werkkrachten tekortkomt. Vorige week hebben de Israëlische premier en president gebeld met de Palestijnse president Mahmoud Abbas, hun eerste contact sinds jaren, maar dat ging over het coördineren van de veiligheidsmaatregelen tijdens het bezoek van Biden.
Veel Palestijnen zien in de autocraat Abbas een knechtje van Israël. Een knechtje dat zijn dreigementen nooit waarmaakt en de Palestijnse politie laat meewerken met de onderdrukking van de bezetter. Geen enkele Palestijn verwacht veel van Bidens gesprek met Abbas. Veel meer dan de toezegging van geld voor een ziekenhuis in Oost-Jeruzalem zit er niet in. Het was donderdag nog onzeker of Biden een ontmoeting zou hebben met familieleden van de in mei doodgeschoten Palestijns-Amerikaanse journaliste Shireen Abu Akleh. Die hadden daarom gevraagd omdat een Amerikaans rapport over de toedracht van de aanslag de schuld verdoezelt van de Israëlische soldaat die het dodelijke schot loste.
Wat kan Israël van Biden verwachten? Ondanks de nieuwe politieke chaos – net is er weer eens een regering gevallen en er zitten opnieuw verkiezingen aan te komen: de vijfde in drieënhalf jaar – heeft Biden zijn bezoek doorgezet. Hij heeft zowel interim-premier Yair Lapid als oppositieleider Benjamin Netanyahu ontmoet. Beiden hopen daaruit electorale winst te slaan. Met Lapid heeft Biden gesproken over de beteugeling van de nucleaire ambities van Iran. De voor-vorige premier Netanyahu verzette zich als een leeuw tegen Bidens tot nu toe mislukte pogingen om door onderhandelingen het door Trump opgezegde nucleaire akkoord nieuw leven in te blazen. Na de val van Netanyahu een jaar geleden is die strategie gewijzigd, maar niet het doel.
In de donderdag uitgegeven ‘Verklaring van Jeruzalem’ bevestigen Biden en Lapid hun intense militaire samenwerking. En ze verzekeren dat ze nooit zullen toestaan dat Iran de beschikking krijgt over een atoomwapen. Maar over de vraag hoe dat doel moet worden bereikt, zijn ze het niet helemaal eens. Lapid heeft Biden ervan proberen te overtuigen dat Iran zich niet zal laten indammen door diplomatie, maar alleen door de dreiging van stevige militaire vergeldingsacties.
Biden wil dat alle Midden-Oosterse vijanden van Iran, dus Israël en de soenitische landen, militair met elkaar samenwerken, en dat kan alleen als de geopolitieke doorbraak in de regio zich doorzet. Israël, zei Biden in Jeruzalem, moet volledig worden geïntegreerd in het Midden-Oosten. Israël zelf wil niets liever, want dat betekent meer export, meer wapenverkopen, meer macht. In de ‘Abraham-akkoorden’ hebben de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Marokko en Soedan zich al met Israël verzoend, vooral om er militaire en commerciële munt uit te slaan. Dat is gebeurd onder sterke aanmoediging van niet alleen de Verenigde Staten maar ook van het belangrijkste land van de Arabische wereld, Saoedi-Arabië.
Saoedi-Arabië zelf is echter nog niet aan een Abraham-akkoord toe. MBS heeft er wel oren naar en op diverse terreinen bestaat al een informele samenwerking met Israël, maar zolang de bejaarde koning Salman nog leeft, lijkt het aanknopen van formele betrekkingen onwaarschijnlijk. De koning houdt immers nog altijd vast aan de oude Arabische eis dat de vestiging van relaties met Israël pas mogelijk is nadat recht is gedaan aan de Palestijnen. Een nieuw Abraham-akkoord zou niet alleen een nieuwe dolksteek zijn in de rug van de Palestijnen, maar ook slecht vallen bij veel Saoediërs, die jarenlang te horen hebben gekregen dat de Israëliërs hun aartsvijanden zijn en de Palestijnen hun bloedbroeders. Niemand verwacht dat het nu gelijk tussen Jeruzalem en Ryad dik aan zal zijn, ook Biden niet. De Amerikaanse president ziet zijn rechtstreekse vlucht van Tel Aviv naar Jeddah, een historische primeur, als een ‘klein symbool van de ontluikende relaties’.
Dat Biden de ‘paria’ MBS ontmoet, is hem in eigen land op zware kritiek komen te staan van veel politici en mensenrechtenactivisten. Ze vragen zich af hoe hij zijn verontwaardiging over de Russische wandaden in Oekraïne kan combineren met zijn advances naar het terreurregime van MBS. Voor zijn onthutsende ommezwaai heeft Biden een originele verklaring gegeven: hij gaat naar Jeddah niet om de Saoedi-Arabische kroonprins te ontmoeten, maar voor een conferentie met Arabische leiders, en daar is MBS toevallig ook bij.
Belachelijk, natuurlijk: Biden gaat naar Jeddah vooral om de tirannieke kroonprins te bezweren meer olie te produceren, waardoor de prijs van een vat wereldwijd zou dalen. Dat zou de Amerikanen zo dankbaar moeten stemmen dat de komende midterm-verkiezingen voor de Democratische Partij geen catastrofe worden. Met hoogdravende woorden over de noodzaak tot stabiliteit in het Midden-Oosten probeert Biden zijn nieuwe Realpolitik te verhullen. De lange-termijnbedoeling daarvan is de verdediging van het Midden-Oosten over te dragen aan een soort regionale NAVO van pro-Amerikaanse landen, waardoor Amerika zich beter kan wijden aan de bestrijding van zijn grootste vijand: China.
De vraag is nu wat MBS zal eisen in ruil voor Bidens verlangens, waartoe ook de Saoedi-Arabische steun aan een verlenging van de wapenstilstand in Jemen behoort. Als vrager zit Biden in de zwakste positie. De kroonprins kan dus het onderste uit de kan eisen, te beginnen met een grootscheepse hervatting van de Amerikaanse wapenleveranties en het inslikken van alle kritiek op de flagrante schending van de mensenrechten. Net zoals dat vele, vele jaren het geval is geweest.