Toen The New York Times in 2016 tot in detail uit de doeken deed hoe Rusland de Democraten hackte om Trump te helpen, stond er een foto bij het artikel die plotseling nóg veelzeggender is geworden. Het was een afbeelding van de kelder van het partijkantoor van de Democraten in het Watergate-gebouw. In een hoekje stond de oude plaatstalen archiefkast die was opengebroken tijdens de inbraak in 1972 in opdracht van Nixons herverkiezingscomité. Op een tafeltje naast de gekraakte kast waarmee de Watergate-affaire begon, lag de gehackte server uit 2016. Beide decorstukken, zo blijkt nu, horen bij een impeachment-drama.
In het telefoongesprek dat Donald Trump deze zomer voerde met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky vroeg Trump om ‘een gunst’. De Verenigde Staten hadden Oekraïne al regelmatig een gunst gedaan en het was tijd om wat terug te doen, vond de Amerikaanse president. Of Zelensky op zoek kon gaan naar de server van de Democraten, want die zou zich wel eens in Oekraïne kunnen bevinden. O, en of de autoriteiten Joe Biden en zijn zoon Hunter, die bestuurder was bij een Oekraïens gasbedrijf, konden onderzoeken. Trumps minister van Justitie William Barr en Rudy Guiliani, Trumps privé-advocaat, zouden contact opnemen.
De overtuiging dat de server van de Democraten in Oekraïne te vinden is, zingt rond op pro-Trump-webfora en wordt uitgevent door Fox News. De herkomst van deze complottheorie is schimmig, het doel ervan niet: suggereren dat niet Rusland maar Oekraïne verantwoordelijk is voor de inbreuk op de Amerikaanse verkiezingen in 2016. In de wildste variant hebben de Democraten zelf de opdracht gegeven om zich te laten hacken vanuit Oekraïne, om daarmee Rusland en Trump in een kwaad daglicht te stellen.
Dat de Bidens in Oekraïne op het toneel verschenen klopt wel, maar Trumps overtuiging dat Biden als vicepresident zijn zoon probeerde te helpen door aan te dringen op het vertrek van de hoofdaanklager in Oekraïne, heeft minder basis in de feiten. Burisma, het bedrijf waar Biden junior werkte, werd niet onderzocht toen Biden zich met het rechtsapparaat in Oekraïne bemoeide met als doel corruptie te bestrijden.
Dat Trump blijkbaar twee spookverhalen najaagt, en volgens Democraten daarvoor zijn ambt misbruikt, biedt de Republikeinen een uitweg nu de president het onderwerp van impeachment is. Als de kwestie van de server van de Democraten en de zaak Biden ‘nothing burgers’ zijn, is het raar om te eisen dat de president om die reden aftreedt.
Maar zoals de Verenigde Staten sinds Watergate weten, is het toedekken van een vergrijp erger dan het vergrijp zelf. De kans bestond dat Nixon zou wegkomen met zijn pogingen om de Democraten te bespioneren. Dat politiek in Amerika vuil spel is, verbaast niemand, en de Republikeinen in het Congres waren destijds geneigd de afluisterpraktijken af te doen als klein bier.
Uiteindelijk zetten de Watergate-tapes alles in een ander perspectief. Horen hoe Nixon probeerde de afluisteropdrachten verborgen te houden was lastiger weg te poetsen. Dat Nixon daarmee de steun van zijn eigen partij verloor, volgt een klassiek moreel script: misdragingen kun je goedpraten of wegwuiven. Je kunt de beschuldigende partij kleinzieligheid of hypocrisie verwijten. Maar een cover-up, die slaat de grond weg onder de voeten van de goedprater: wie iets probeert te verbergen heeft een schuldig geweten.
De dynamiek van Watergate lijkt zich te herhalen nu impeachment een hoofdstuk is geworden in de Trump-saga. Trumps gebruikelijke tactiek is om manoeuvres die het daglicht niet kunnen verdragen juist in een felle schijnwerper uit te voeren. Denk aan zijn openbare oproep aan Rusland om de gehackte e-mails van de Democraten te vinden, hetgeen prompt geschiedde. Maar ook Trump blijkt zaken onder het kleed te willen vegen, en heeft daarmee dezelfde achilleshiel als Nixon destijds.
Niet voor niets bijten de Democraten zich vast in de brief van de klokkenluider die de Oekraïne-kwestie in gang zette. De klokkenluidersbrief meldde dat het gesprek tussen Trump en Zelensky werd opgeslagen op een aparte server voor versleuteld materiaal, en niet op de plek waar dit soort verslaglegging doorgaans naartoe gaat en kan worden ingezien door een select aantal ogen. Op Politico kwam Larry Pfeiffer aan het woord, senior director van de Situation Room onder Obama en chief of staff van de cia ten tijde van Bush junior. Die legde uit dat alleen zeer delicate zaken met betrekking tot internationale veiligheid naar de zeer geheime server gaan en dat die ‘nooit wordt gebruikt om politiek gevoelig materiaal te verzegelen of om de president of hoge beambten te behoeden voor gezichtsverlies’.
Dat Trump precies dat gedaan lijkt te hebben is de spoel waaromheen zijn impeachment zich wikkelt. Trumps verweer, herhaald door het loyale deel van de Republikeinse fractie, is dat er niks verkeerd is aan zijn telefoongesprek met Zelensky. De regering-Trump toonde zich transparant door de transcriptie van het gesprek openbaar te maken – opnieuw een poging om discutabele daden te neutraliseren door er gewoon open over te zijn.
Maar met het gesprek tussen Trump en Zelensky is het Congres snel klaar. De poging om via Oekraïne de verkiezingen van 2020 te beïnvloeden, roept dezelfde rechtsstatelijke verontwaardiging op als Trumps ontvankelijkheid voor de Russische inmengingen in 2016 – en daar zal het waarschijnlijk bij blijven. Ook het Mueller-rapport dat de Russische inmenging uitgebreid uit de doeken deed, bleek de Republikeinen weinig zorgen te baren. Waar nog wel verder te graven valt, is de toedekking.
Dat de klokkenluider een brief opstelde en die opstuurde naar het hoofd van de Amerikaanse inlichtingendiensten, is overigens een direct gevolg van Watergate. De mogelijkheid voor functionarissen om anoniem hun bezorgdheid te uiten over het gedrag van de president, was een van de hervormingen uit het post-Nixontijdperk. Formeel en beschermd alarm slaan, zo bedacht het Congres, is beter dan enveloppen overhandigen in een donkere parkeergarage. Trump ziet verraad, maar zoals de plaatsvervangend directeur van de inlichtingendiensten duidelijk maakte in zijn verhoor door het Congres volgde deze briefschrijver keurig de regels. ‘Dit is geen deep state, dit Amerikaanse democratie’, concludeerde David Rohde, auteur van het boek In Deep: The FBI, the CIA, and the Truth about America’s Deep State, in The New Yorker.
Dat Trumps impeachment steeds meer over de cover-up dan over de crime gaat, blijkt nu Trumps andere dekstenen plotseling aan het licht komen. The Washington Post bracht het nieuws dat Trump in 2017, kort na zijn aantreden, tegen de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov zei dat hij zich geen zorgen maakte over Russische inmenging in de verkiezingen. Nu blijkt dat de regering-Trump de aantekeningen van dat gesprek geheim hield. Zo geheim zelfs, dat ze niet opdoken in het Mueller-rapport.
Ook de verslagen van Trumps gesprekken met Poetin en Mohammad bin Salman van Saoedi-Arabië lijken verkeerd gearchiveerd te zijn of te zijn verdwenen. En daarmee krijgen de Democraten een politiek drukmiddel in handen: als die gesprekken politiek onschuldige uitwisselingen waren, waarom worden ze dan aan het zicht onttrokken? Trump zelf houdt vol dat hij niks verkeerds besprak met Rusland, de Saoedi’s en Oekraïne. De Republikeinen die Trump blijven steunen, moeten een antwoord formuleren op de vraag waarom Trump zijn gesprekken in weerwil van de protocollen verborgen hield.
En vanuit die vraag verspreidt het vermoeden van machtsmisbruik zich naar de kring rondom Trump. Het verhelen van gespreksverslagen is iets wat een president moeilijk alleen kan doen. En de vraag is wie in Trumps kring weet wat hij met Rusland, Saoedi-Arabië en andere landen besprak. Is vicepresident Pence op de hoogte? Buitenlandminister Mike Pompeo? William Barr, die als minister van Justitie de wereld over reist, op zoek naar bewijs dat de Trump-campagne op onrechtmatige wijze werd bespioneerd? Dat Trumps gesprekstranscripties in een verkeerd laatje terechtkwamen, bewust of niet, heeft de Democraten een excuus gegeven om de hele regering-Trump te ondervragen.
Met Watergate in het hoofd kan ook een voorspelling worden gedaan over hoe deze zaak zal aflopen. Het Congres zal willen weten wat Trump precies besprak met buitenlandse staatshoofden. Waar ze naar zoeken is te raden: aanwijzingen voor samenzweringen, voor-wat hoort-wat-gesprekken, deals die niks met Amerika’s belangen maar met die van Trump zelf te maken hebben. De kans bestaat dat ook deze keer het hooggerechtshof in zicht komt. De gespreksverslagen zijn voor Trump wat de Watergate-tapes waren voor Nixon. Als ze op last van de rechtbank worden vrijgegeven, kan worden vastgesteld of er inderdaad sprake was van een kwalijke cover-up.
Impeachment is daarmee het slotbedrijf van deze presidentstermijn en de opmaat naar de volgende, ongeacht de uitkomst van de onderzoeken. Impeachment kan op niks uitdraaien. Trump kan afgezet worden. Hij kan net als Nixon zelf opstappen (en zich in 2020 gewoon weer herkiesbaar stellen). Wat er tot nu bekend is, roept hoe dan ook een vraag op: Als Trump er zo zeker van is dat hij de verkiezingen zal winnen, waarom een risico nemen en het regeringsapparaat aanwenden op zoek naar materiaal om de tegenpartij en hun voornaamste kanshebber te besmeuren?
Wel nemen de Republikeinen een flinke gok door ervan uit te gaan dat hun kampioen het straks zal opnemen tegen Biden. Zowel hun verdediging van Trumps gesprek met Zelensky als hun pogingen om munt te slaan uit de impeachment-onderzoeken scharnieren op Obama’s vicepresident. Trumps herverkiezingscommissie bracht direct een filmpje uit waarin de Democraten als corrupt worden afgeschilderd, met Biden in de hoofdrol. De Republikeinen die Trumps gevis billijken, maken dankbaar gebruik van het nepotisme waar de Bidens blijk van hebben geven: zoon Biden kreeg zijn goedbetaalde bestuursfunctie louter vanwege de status van zijn vader.
Het refrein dat de Democraten suspect zijn vanwege hun buitenlandse verwikkelingen zal team-Trump blijven zingen zolang Biden de peilingen aanvoert. En de betiteling ‘crooked Joe’ hoeft niet eens te stroken met de feiten om te scoren bij Trumps achterban, net zomin als ‘crooked Hillary’ vier jaar geleden. Hoe impeachment gaat eindigen voor Trump is op dit moment lastiger te voorspellen dan wat het voor de Democraten betekent. Kiezen ze voor Biden, dan is de toon voor 2020 gezet. De andere Democratische kanshebbers kunnen het Trump een stuk lastiger maken simpelweg omdat ze niet zitten vastgekleefd aan het recente politiek verleden.