Het interpreteren van wereldnieuws komt altijd neer op het scheiden van de snelle afwisseling van gebeurtenissen aan de oppervlakte en de trage bewegingen daaronder. Het dagelijkse nieuws is soms een chaos van incidenten, maar daaronder gaan de langetermijnveranderingen zo langzaam dat analisten ze graag ‘tektonisch’ noemen, of iets soortgelijks. De boven- en onderlaag van het nieuws staan niet los van elkaar, maar in wisselwerking met elkaar. De afgelopen twee weken waren daar een paar interessante voorbeelden van te zien: drie momenten waarin de oude, de nieuwe, en de veranderende wereldorde zich aftekenden.
Zo was het de eerste werkdag van de nieuwe baas van de Wereldbank, de Cubaans-Amerikaanse econome Carmen Reinhart. Volgens een informeel gentlemen’s agreement uit de jaren veertig is de directeur van de Wereldbank altijd een Amerikaan en die van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) altijd een Europeaan. Andere grote landen, zoals Brazilië en India, klagen daar al decennia steen en been over, maar dit stukje oude wereldorde blijft rustig op zijn plaats.
Reinhart is een academicus, en haar recente werk gaat over hoe China omgaat met zijn buitenlandse schuldenaars. Dat is nogal relevant, want Chinese leningen aan andere landen zijn een helder onderdeel van de nieuwe wereldorde. China is sinds vorig jaar de grootste uitlener ter wereld, waar tientallen landen meer schuld hebben uitstaan dan bij de Wereldbank en het IMF. Ook de afgelopen twee weken waren tekenen van die nieuwe wereldorde te zien. Zo legde China na twintig jaar werk de laatste hand aan navigatiesysteem Beidou, de eerste concurrent van het Amerikaanse gps. De dagen dat de hele wereld gps gebruikt voor zijn navigatie worden snel verleden tijd: al dertig landen gebruiken Beidou voor bepaalde diensten, en het wordt beschikbaar gemaakt in 120 landen. Beidou vormt daarmee de buitenaardse dimensie van het Chinese project om het land het hart van de wereld te maken via een web van nieuwe infrastructuur.
Andere delen van die nieuwe wereldorde werden afgelopen week ook zichtbaar, en dat zag er een stuk minder fraai uit. Hongkong werd door China definitief van zijn vrijheid en autonomie beroofd, nu de coronacrisis daar een handige mogelijkheid voor bood. De Australische overheid werd het slachtoffer van een grootschalige cyberaanval nadat zij, tot woede van China, officieel om een internationaal onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus had gevraagd. En in een volstrekt onbelangrijke uithoek van het Himalayagebergte vermoordden India en China tientallen van elkaars soldaten – er zijn wel oorlogen begonnen om kleinere zaken.
Hier gaan we naar de veranderende wereldorde toe. China en India hebben op korte termijn belang bij samenwerking, maar de grootmachten zijn elkaars belangrijkste uitdagers van de toekomst. Hoe gaan ze, in het licht van langetermijnveranderingen, om met de onderlinge problemen van vandaag? Ze zoeken daarin duidelijk nog naar de beste weg. En ze staan daarin niet alleen. Een gebeurtenis die deze week juist níet gebeurde, illustreert dat. De Amerikaanse president Trump wilde de G7-top houden, maar dat werd door de Canadese premier Trudeau en de Duitse kanselier Merkel getorpedeerd. Zij voelden er niets voor om te komen paraderen in Washington, enkel om Trump respijt te geven van de binnenlandse kritiek op hem – de bovenstroom. Maar bovendien had Trump aangegeven dat hij de andere G7-landen wilde rekruteren voor een krachtmeting met China. En geen van die landen wil op dit moment meer al zijn kaarten inzetten op de VS – de onderstroom.
De grotere bewegingen in de wereldpolitiek bereiken het algemene publiek ook. Afgelopen week gaf een opiniepeiling door denktank ECFR aan dat het vertrouwen van Europeanen in de VS als leider van de wereld zwaar beschadigd is door de coronapandemie. De overtuiging dat de VS toegewijd zijn aan eerlijk internationaal bestuur en een kracht ten goede zijn, ligt volgens de onderzoeksleiders op een historisch dieptepunt. Volgens hen wil een meerderheid van de Europeanen dat de EU zich meer ‘eigenaar maakt’ van mondiale problemen zoals de coronapandemie en klimaatverandering. Een prima uitgangspunt – ook voor onze eigen regering, in plaats van de boekhouderseisen waarmee zij nu naar Brussel gaat. Want de wereld verandert te snel om zulke mentale traagheid lang ongestraft te laten.