Ongelooflijke moed

In de jaren tachtig was de vpro in Roemenië en sprak er de leider van de landelijke jeugdorganisatie. Laatste vraag: hoe is de positie van homoseksuele jongeren? De man noemde homoseksualiteit een uitwas van het decadente kapitalisme en in zijn land dus niet-bestaand. De Muur viel en dat antwoord werd onbruikbaar, maar de geest is ongebroken: de burgemeester van het Russische stadje Vyborg verklaart trots dat er onder zijn 70.000 burgers nul homoseksuelen zijn. Je kunt erom lachen, maar je zal homo zijn in de Russische Federatie. Trouwens, waarom zou je homo moeten zijn om dit dom, slecht en gevaarlijk te vinden?

How to be gay is de vraag die Margriet van der Linden stelt in haar zesdelige reportagereeks, die met China, Engeland/VS en Rusland halverwege is en die ik indrukwekkend vind. Ze stelt hem letterlijk in een Russische trein aan een bemanningslid, dat zijn duim opsteekt voor Vyborgs burgemeester: ‘Je leven in het geheim leiden en niet zoals bij jullie.’ Zelfs onze president(!) heeft volgens hem geen standaard mannelijke geaardheid, en ik vermoed dat die ‘kennis’ over een ver pestlandje deel uitmaakt van de propagandaoorlog met Europa, mede rond MH17. Of ze jongetje of meisje is, vraagt hij, hondsbrutaal en ongehinderd door kennis over de materie, waarop Margriet doet alsof ze haar broek open wil knopen en hij zich rot schrikt. Want brutaal is ze zelf ook, en ad rem. Ze gaat met drie Sint-Petersburgers naar Vyborg, die daar willen demonstreren tegen de verklaring van de burgemeester. Het is zeer braaf, met handgeschreven karton en een regenboogvlag om de schouders van Aleksej, voor de deur van het raadhuis. Meteen een ambtenaar die gaat bellen (‘transseksuelen’ hier), en politie.

Maar zo braaf als het is vergeleken bij Pussy Riot, Margriet benadrukt terecht de ongelooflijke moed van deze mannen. Zeker in de context van de hartverscheurende verhalen die drie ‘stiekem’ samenwonende stellen vertellen. Waarbij twee jongens uit Dagestan en Azerbeidzjan in Sint-Petersburg meer overlevingskansen hebben dan in eigen land, waar moord door familie dreigt. Ze komen redelijk onherkenbaar in beeld, maar toch vond ik het een risico, op het randje. Zoals er ook een pijnlijke scène ontstaat in het huis van een lesbisch koppel. Maar kennelijk vinden betrokkenen het dit risico waard.

Die gevaren zijn er niet in Engeland en de VS. Daar duiken we in het verleden (de Britse anti-homowetgeving en de dodelijke aidsepidemie in Los Angeles) met een onweerstaanbare Engelse activist van 94 die excuses eist en krijgt van de regering; en met de leden van een homomannenkoor, van wie de ouderen ontroerend vertellen over het grote sterven, en de jongeren over de broederschap die het koor biedt. Maar ‘how to be gay’ komt ook op andere wijze ter sprake. Twee Londense jonge mannen vertellen hoe eenzaam het is te leven in een op drugs gebouwde, risicozoekende, promiscue cultuur, als je liefde zoekt.