We konden weten dat het ‘noaberschap’ dat de bbb naast de gezelligheid van bier, barbecue en bitterballen aanprijst als een Nederlandse kwaliteit ophoudt als mensen in nood uit het buitenland hier aankloppen. Dat bleek al uit de ‘totale asielstop’ die de bbb in het spoor van JA21, FvD, pvv en Van Haga wenst, en dat bleek opnieuw uit de 4 mei-tweet van bbb-leider Caroline van der Plas. De dodenherdenking is voor ‘ONZE oorlogsslachtoffers’, twitterde ze, dus bleef zij weg toen de Oekraïense president Zelensky op 4 mei in Den Haag was om meer wapens voor zijn belegerde land te vragen.
Dat de bbb weinig op heeft met de wereld buiten Nederland bleek ook in het debat over Miljoenennota en Troonrede in september. Van der Plas verweet vvd-fractievoorzitter Hermans dat ze haar betoog begon met de oorlog in Oekraïne en niet met de hoge gasprijzen. ‘Ik vind dat, eerlijk gezegd, best wel een beetje een schoffering van onze burgers die in de ellende zitten’, zei ze. Het Nederlanders-eerst-sentiment van de bbb is van een benauwende kleingeestigheid, hoe gezellig Van der Plas het soms ook verwoordt.
Ondanks de grote ideologische afstand heeft de PvdA niettemin een flink politiek offer voor de BoerBurgerBeweging over. In vier provincies is de PvdA bereid te breken met GroenLinks om met de bbb te kunnen onderhandelen over de vorming van een nieuw provinciebestuur. Het politieke gevolg is dat de sociaal-democraten een stap terug zetten in het proces van krachtenbundeling met GroenLinks. Sinds de kabinetsformatie van 2021 gold als ongeschreven regel in dat proces dat PvdA en GroenLinks elkaar in coalitieonderhandelingen niet loslaten. In Groningen, Friesland, Drenthe en Limburg doet de PvdA dat nu toch, vooralsnog met stilzwijgende goedkeuring van de partijtop.
Over de wil in de achterban van PvdA en GroenLinks om als eenheid te opereren, mogelijk uitmondend in een fusie, kan geen twijfel bestaan. ‘Linkse wolk, ja graag’, stond op de T-shirts van PvdA-leden tijdens de congressen die beide partijen in februari gelijktijdig in de Brabanthallen hielden. Moties over toenadering kregen daar ruime steun. ‘Dit kan de geschiedenisboeken in’, zei PvdA-leider Attje Kuiken toen. Desondanks blijft de leiding van beide partijen angstvallig: in zowel de PvdA als GroenLinks zijn er zeloten die de zuiverheid in de leer zwaarder laten wegen dan het streven naar meer macht. Omzichtigheid, bedoeld om deze scherpslijpers erbij te houden, kan evenwel ook de trekken van lankmoedigheid krijgen. Dat is nu het geval: over de splitsing in de gelederen in de vier provincies verkiezen Kuiken en Jesse Klaver en ook de partijvoorzitters van PvdA en GroenLinks te zwijgen.
Voor het argument dat landelijke politici zich beter niet kunnen mengen in lokale aangelegenheden valt uit principieel democratisch oogpunt wat te zeggen – het maakt altijd een onprettige indruk als een koers van bovenaf wordt verordonneerd – maar het is wel politiek kortzichtig. Dat ondervond het cda in 2020 toen het in Noord-Brabant met FvD van Baudet in het college van gedeputeerde staten stapte. In de provincie waar de vervuiling die de intensieve veehouderij veroorzaakt de gezondheid en het milieu zwaar belast, maakte het cda gemene zaak met een partij die de milieucrisis domweg ontkent. Het paaien van de boeren woog zwaarder dan het rentmeesterschap, een van de christen-democratische kernbeginselen. Dat beeld van opportunisme ten koste van de eigen idealen ging niet meer weg, hoe vaak de cda-leiding ook zei dat zij zich buiten lokale kwesties wilde houden.
Ook in het geval van de solotoer van de PvdA in de vier provincies spelen meer belangen dan alleen de provinciale. Met de vorming van een gezamenlijke fractie in de Eerste Kamer hebben PvdA en GroenLinks verwachtingen gewekt over het vervolg. De viervoudig geslaagde inbraakpoging van de bbb staat haaks op die verwachtingen, wat onontkoombaar twijfels opwekt over het einddoel dat de top van beide partijen met hun gezamenlijke onderneming voor ogen heeft.
Die twijfels kun je beter niet hebben in de aanloop naar de volgende Kamerverkiezingen. De inzet van die stembusstrijd is helder. Na dertien jaar Mark Rutte is de dominantie van de vvd verre van vanzelfsprekend meer. De vraag is nu: welke partij wordt de grootste en verwerft het initiatief in de kabinetsformatie?
Met één kandidatenlijst en één lijsttrekker zouden PvdA en GroenLinks voor zichzelf een gunstig perspectief creëren om de vvd af te lossen als spelbepaler van de Nederlandse politiek. Zoals het zich nu laat aanzien, na de zege van die partij bij de Provinciale-Statenverkiezingen, zal de bbb de directe concurrent om die positie zijn. Met die strijd in het vooruitzicht is het urgent dat de leiding van PvdA en GroenLinks zo snel mogelijk helderheid verschaft over een mogelijke fusie of federatie – en dus niet wegduikt als de grootste concurrent de beide partijen in de provinciehuizen tegen elkaar uitspeelt. Dat kan achteraf zomaar het verschil blijken uit te maken tussen een kabinet-Van der Plas of een kabinet-Timmermans.