Je leest nooit zonder verwachtingen of vooroordelen, en de beste leeservaringen laten die kantelen en verruimen je wereld. Twee romans deden dat voor mij dit jaar verrassend sterk.

Zo had ik vooraf mijn bedenkingen bij Raam, sleutel van Robbert Welagen. Een roman vanuit vrouwelijk perspectief, door een man, en dan ook nog eens over een lesbische verhouding? En dan blijkt ook nog eens dat de hoofdpersoon schrijfster is van beroep.

Alle alarmsignalen op rood. Fout, fout, doe het niet. Maar Welagen deed het toch, en na de eerste scène had hij mij te pakken en liet hij me niet meer los. Hypnotiserend proza, met een intimiteit die nooit naar sentimentaliteit doorslaat, neemt ons mee naar een eigenzinnig universum, waarin ogenschijnlijk kleine toevalligheden grote consequenties hebben, en staan we stil bij hoe we betekenis aan de wereld toekennen.

Iets soortgelijks overkwam me met Wormmaan van Mariken Heitman. Titel en omslag grepen me niet meteen. Vagelijk had ik begrepen dat het boek iets met gender en identiteit van doen had.

Ja, dat bleek zo te zijn, maar het had totaal niets te maken met de modieuze manier waarop mindere romans hiermee uitpakken. Bij Heitman is het een organisch onderdeel van een groter waagstuk. Haar verhaal, met de wereld van de groenteteelt en zaadveredeling als decor, schetst niets minder dan een nieuwe manier om naar onze relatie tot de natuur te kijken. Kunnen we onze neiging tot het domesticeren en temmen van de natuur terugdraaien, en zaden laten ‘verwilderen’? En wat betekent dit voor de landbouw? Hoofdpersoon Elke worstelt met zulke actuele vragen, en haar ‘gender’-problematiek is daar een sociale spiegel van.

Ik was onder de indruk van het ruime perspectief dat deze roman durft in te nemen, ook door in dit verhaal een diepere humuslaag aan te boren: die van de allereerste boeren, negenduizend jaar geleden. Al die lagen zijn onnadrukkelijk met elkaar verbonden, in een stijl die met name in de natuurbeschrijvingen aangenaam tactiel is, plastisch, Jan Wolkers-achtig.

Het zijn allebei geen dikke boeken, maar hun inwerking op je voel- en denkvermogen is formidabel. En dat is waar je voor leest.