Wat waarschijnlijk het allervreemdst én beangstigendst is aan het verhaal van internetmeme Pepe the Frog: de snelheid waarmee het zich allemaal voltrekt. Zodra de getekende kikker – felgroen gezicht, rode lippen, veel lijntjes rondom de ernstige oogopslag – eenmaal online een eigen leven gaat leiden, en via het Amerikaanse forum 4Chan rond 2015 zelfs een symbool wordt van alt-right, kan niemand daar iets tegen doen. Ook de sympathieke striptekenaar Matt Furie niet, terwijl het zijn kikker is. In 2005 bedacht hij een luchtige strip rondom vier bijeen gefantaseerde hoofdfiguren, waarbij zijn Pepe the Frog niet eens het meest in het oog sprong. Maar via MySpace kwam de kikker op online fora terecht. En een van de lessen die je uit de documentaire Feels Good Man zou kunnen trekken, is: zodra iets op het internet belandt, kan er een oncontroleerbaar proces losbarsten en kan ieder personage, hoe kolderiek of onschuldig ook bedoeld, plotseling een symbool van haat of geweld worden.
Gelukkig worden zulke lessen in Feels Good Man niet expliciet gemaakt en wordt nergens een belerende toon aangeslagen. De documentaire laat vooral op een toegankelijke, soepele manier zien hoe het Pepe the Frog sinds zijn geboorte verging. We zien de ruimte waarin Furie, inmiddels getrouwd en vader, zijn kikker bedacht: een jongenskamer vol stripfiguren en rommel, kortom, een onschuldig decor van een typische stripliefhebber. Vooral via 4Chan bloeit Pepe the Frog enkele jaren later digitaal op. Gebruikers van dit forum – vooral puberende jongens die zich eenzaam en onbegrepen voelen – praten voor een belangrijk deel in memes: foto’s of tekeningen die, soms vergezeld van een enkele tekstregel, hun gemoed weergeven. Pepe valt in de smaak omdat hij er ook uitziet als een buitenbeentje. En waar zijn aangezicht eerst vooral werd ingezet om die buitenstaandersrol te omarmen – ‘feels good man’ was Pepe’s slagzin – straalt dat felgroene kikkertje steeds vaker verdriet uit, algehele misère, woede.
Hoe komt betekenis tot stand? Wie bepaalt waar een beeld voor staat? Feels Good Man laat zien hoe vlug en hoe heftig betekenis online kan veranderen. Uiteindelijk duikt Pepe the Frog op in de meest extreme foto’s, als piloot die een van de Twin Towers in vliegt, vlak voor hij iemand onthoofdt. Er worden wereldwijd honderden miljoenen Pepes verspreid, de kikker duikt op in de cryptowereld en wordt een officieus alt-rightlogo, en speelt daarnaast een rol in de uitverkiezing van Trump. Die is namelijk, net als de meeste 4Chan-gebruikers en net als Pepe zelf, een klassieke outsider die de boel komt opschudden. En wanneer mensen worden aangesproken op hun gebruik van de frog, op de symbolische waarde die hij is gaan uitdragen, hebben aanhangers altijd een weerwoord klaar: ach welnee, het is een onschuldig kikkertje, kijk dan.
De laatste jaren staan vooral in het teken van juridisch gesteggel, aangezien Matt Furie de rechten van zijn kikker terug wil. Maar de fascinerendste episodes, ook van de documentaire, hebben daarvoor al plaatsgevonden. Want wat hebben rechten over een getekend kikkertje voor zin als de buitenwereld allang met de betekenis aan de haal is gegaan en zich jouw creatie compleet heeft toegeëigend?
Idfa-favorieten van De Groene
De Groene/IDFA-dag gaat helaas vanwege de coronamaatregelen niet door. Wel heeft de redactie favoriete documentaires geselecteerd die gedurende het festival, van 18 november tot 6 december, te zien zijn. Bekijk het volledige programma van deze Groene-favorieten hier. Kaarten voor zowel het reguliere IDFA-programma als de Groene- favorieten kunnen vanaf donderdag 12 november via een MyIDFA-account besteld worden. Het is wel zaak om daar snel bij te zijn, want de online vertoningen hebben vaak een limiet van duizend kijkers.