We ontmoeten eerst hem, daarna maken we kennis met haar. De informatie die we over het stel krijgen is summier maar afdoende. Sean werkt in de bouw, Martha op een kantoor. Hij is blue collar, zij komt uit betere kringen. Ze zijn ergens in de dertig en ze verwachten hun eerste kind. Een meisje. Drie scènes later zijn we beland in het spektakelstuk van de film: een meer dan twintig minuten durende, in één take geschoten scène die begint met de eerste weeën in de keuken en eindigt met loeiende sirenes en de titel in beeld: Pieces of a Woman.
Het is een overrompelende scène: spannend, emotioneel en meesterlijk in elkaar gezet door de Hongaren Kornél Mundruczó (regie) en Kata Wéber (scenario), die met de Netflix-productie Pieces of a Woman hun Engelstalige debuut maken. Met name de acteurs worden genoemd als kanshebbers voor de aanstaande Oscars. Vanessa Kirby en Shia LaBeouf zetten Martha en Sean op indrukwekkende wijze neer met naturel maar geladen spel, terwijl de mise-en-scène de intimiteit tussen hen benadrukt. Intussen brengt Mundruczó dynamiek aan door tijdens die aaneengesloten take op subtiele wijze toch van toon te wisselen, bijvoorbeeld door af en toe een flard muziek te laten horen. Als kijker zitten we erbovenop: we leven mee, puffen mee, delen in de liefde tussen deze twee mensen, in de adrenaline en in Martha’s pijn. We zijn opgelucht als het kindje er is en gretig huilt, we realiseren ons gelijktijdig met de vroedvrouw dat er iets mis is en we raken in paniek wanneer het huilen stopt. Deze scène is niet sensationeel of sentimenteel, maar puntig en hartverscheurend tegelijk. En dan moet de film nog beginnen.
Pieces of a Woman gaat over het erna, over de gevolgen van die desastreuze thuisbevalling. Terwijl de herfst verandert in winter en ten slotte in de lente, volgen we Martha en Sean. Het verstrijken van de tijd wordt eenvoudigweg aangegeven met data, terwijl we op de achtergrond de voorzichtige vordering van een brug in aanbouw zien. De twee helften reiken naar elkaar, van de ene oever naar de andere, over een brede rivier. Dat de brug aan het einde van de film voltooid zal zijn staat vast, wat hij symboliseert weten we nog niet.
Drie weken na de geboorte en het overlijden van hun dochter heeft de liefde tussen Martha en Sean plaatsgemaakt voor ijzige afstandelijkheid. Bij hem liggen de emoties aan de oppervlakte; bij haar keren ze zich juist naar binnen. Hij zoekt naar een mikpunt om zich op af te reageren; zij houdt juist iedereen op afstand. In een achteloze dialoog waarin alles wordt gezegd en niets wordt uitgesproken suggereert Sean dat de dood van hun kind misschien wel Martha’s schuld was. Zij speelt de bal terug: misschien was het zijn schuld wel. De realiteit, ontdekken we, is complexer. Er is geen verklaring voor de dood van hun kind, en er is dus ook geen mikpunt. Er is voor Martha en Sean niets om zich aan vast te houden.
Op het eerste gezicht lijkt het of Pieces of a Woman een radicale omslag markeert in het oeuvre van Kornél Mundruczó, dat met films als White God (2014) en Jupiter’s Moon (2017) werd getekend door een hang naar realisme enerzijds en het fantastische anderzijds, met elementen uit sprookjes, mythes en sciencefiction. Maar ook in Pieces of a Woman duiken sprookjessymbolen op die de film richting een parabel trekken, van de kleur rood en Martha’s zwarte nagels tot het verloren kind en de heks van een grootmoeder. Zelfs het gegeven van vruchtbaarheid, dat in de film op verschillende manieren een rol speelt, is een vast sprookjesthema. Bijna opzichtig wordt het als we ons realiseren dat Martha constant in de weer is met appels, symboolfruit bij uitstek. Ze koopt ze, eet ze en begint er op zeker moment de pitjes van te bewaren om ze te laten ontkiemen. Terwijl Sean steeds verder ontspoort en Martha’s moeder voor de aanval kiest, focust Martha zich op het allerkleinste beginnetje van iets nieuws: de zaadjes waaruit ooit wellicht een boom zal groeien.
Ontkiemende appelzaadjes, een onvoltooide brug: met van-dik-hout-zaagt-men-planken-symbolen als deze kiezen Mundruczó en Wéber er nadrukkelijk voor om de rouw van hun hoofdpersonages in te kaderen in betekenis. En als je dat eenmaal doorhebt, zie je op welke manieren de film nog meer is ingesnoerd: thema’s worden uitgespeld, emoties komen met een heldere verklaring en de dialogen zijn efficiënt en functioneel. In de scène waarin Martha voor het eerst weer op kantoor verschijnt neemt Mundruczó de tijd om te laten zien hoe ze met een mengeling van medeleven en ongemak wordt nagestaard door haar collega’s. Op haar beurt is het Martha die, een paar scènes later, uitvoerig naar andermans kinderen kijkt – over wat er daarbij door haar hoofd gaat hoeft geen twijfel te bestaan.
Wie Martha en Sean vóór deze tragedie waren, of wie ze zijn búiten hun verdriet – daarover gaat Pieces of a Woman niet. Hun persoonlijkheid staat geheel en al in het teken van dit ene moment en dit ene trauma. Ze bestaan alleen in de context van dit ene verhaal. Het maakt van Pieces of a Woman een alleszins strak drama, dat kalm, trefzeker en met een zekere elegantie wordt verteld. Maar gaandeweg begin je te hopen dat de film uit de bocht zal vliegen. Dat er iets openbreekt of losgaat. Voor een film over iets wat zo chaotisch en ongrijpbaar is als rouw zit Pieces of a Woman net even té goed ingesnoerd. Het uitleggerige, het al te letterlijke, ligt constant op de loer en neigt op sommige momenten zelfs naar het clichématige.
Subtieler is het personage van Martha’s moeder, Elizabeth, maar ook zij schuurt vervaarlijk langs het stereotypische. Elizabeth, die wordt gespeeld door grande dame Ellen Burstyn, is een controlfreak. Dat weten we omdat ze eerst vertelt dat ze graag woonkamers inricht alsof het filmsets zijn – lees: ze houdt graag de schone schijn op – en vervolgens, in een sterke monoloog, over hoe ze zelf als pasgeborene de oorlog in Hongarije ternauwernood overleefde. Die scène, met indrukwekkend spel van zowel Burstyn als Kirby, overtuigt en emotioneert. Maar het frustreert dat deze twee personages, bij wie we een groot gevoelsleven vermoeden en naar wie we gaandeweg zo nieuwsgierig zijn geraakt, worden teruggebracht tot respectievelijk hun oorlogsverleden en hun rouwproces. Hoe gelaagd deze personages ook lijken te zijn, zo worden ze alsnog gestereotypeerd.
Trefzeker werkt Pieces of a Woman naar het tweede spektakelstuk toe: de rechtszaak tegen de vroedvrouw. Als de bevallingscène de emotionele kern van de film is, en de rechtszaak de climax, dan drijft alles ertussen op de vraag of een rechtszaak zin heeft: wat valt er te winnen als de vroedvrouw wordt veroordeeld en bestraft? Het is knap hoe deze twee sleutelscènes als boekensteunen fungeren in het scenario, terwijl ze tegelijkertijd haaks op elkaar staan. Waar de bevalling intens en chaotisch was, daar is de rechtszaak clean en zakelijk – en juist die tegenstelling is veelzeggend. Dat de bevalling in één take werd gefilmd blijkt nu nog waardevoller: omdat we die als kijkers van begin tot eind hebben meebeleefd, betrokken bij de personages maar met meer afstand dan zij, weten we dat de vroedvrouw niet anders had kunnen handelen. Bovendien realiseren we ons hoe absurd het is om deze bevalling, die als een wervelwind voorbijtrok, te willen terugbrengen tot een helder oorzaak en gevolg. Een binair schuldig of niet.
Met slimme vondsten als deze dwingt Wébers scenario ontzag af, en toch denk ik dat het interessanter was geweest als ze de kijker de ruimte had gegund om zijn eigen mening te vormen. Want hoe barmhartig ze zich ook toont tegenover de personages, hoeveel begrip ze ook heeft voor ieders beweegredenen; over het nut van de rechtszaak is ze eenduidig. Dat de vroedvrouw geen blaam treft, en een rechtszaak dus zinloos is, is in Wébers scenario een feit en geen mening. Het wordt bij de plot bijgeleverd.
Langzaam maar zeker wordt de brug over de rivier concreet. Gecombineerd met de titel van de film, de vrouw in stukjes, leek de brug in eerste instantie symbool te staan voor het geneesproces: wat kapot was, zal weer helen. Wat in delen was, wordt weer één stuk. Later realiseerde ik me dat de metafoor net iets anders in elkaar steekt: hij gaat niet over helen maar over maken. Toen het kind stierf, stonden Martha en Sean met lege handen. Aan dat niets proberen ze allebei op hun eigen manier vorm te geven; ze proberen er iets van te maken. De rechtszaak is een van de manieren waarop je van niets iets kunt maken, maar instinctief weet Martha dat het niet de juiste manier is. Het is een destructieve impuls: het maakt niet iets, maar het maakt iets stuk. Zelf wordt Martha aangetrokken door het kiemen van de appelzaadjes. Waar de dood overheerst, zoekt zij naar een manier om het leven te eren.
Dat zoeken gaat heel intuïtief. Martha lijkt aan te voelen wat de juiste weg is, maar ze twijfelt. Ze durft nog geen pad te kiezen. Het moment dat ze dat wel durft, dat ze wéét hoe ze verder moet, wordt aan de hand van een scenariotrucje verbeeld. Martha herinnert zich plotseling, maanden na dato, dat Sean met een analoog cameraatje foto’s maakte toen hun dochter geboren werd. Het rolletje is wel ontwikkeld maar de foto’s zijn nooit afgedrukt. Tijdens het reces van de rechtbank laat ze die foto’s alsnog afdrukken. Huilend van geluk ziet ze het beeld verschijnen: haar dochter, levend in haar armen, eindelijk echt, eindelijk concreet. De foto levert het tastbare bewijs dat ze heeft bestaan. En dan valt alles op zijn plek.
Pieces of a Woman is nu te zien op Netflix