Het is een gruwelijk ritueel: na de eerste nieuwsberichten wachten op het stijgen van het aantal slachtoffers, wachten op de reconstructies, wachten op de invulling van de cijfers met namen, foto’s, verhalen. Zoals bij eerdere aanslagen schokt ook nu weer de willekeur van deze moorden. En het schokt ook dat het na tweemaal Parijs nu België betreft, zo nabij Nederland: een sombere herinnering dat Nederland dergelijke terreur wellicht ook te verwerken zal krijgen.

De aanslagen in Brussel zullen gevolgen hebben in België en zijn buurlanden, waaronder Nederland. Ze zullen de op de achtergrond aanwezige spanning en dreiging verhogen die in West-Europese landen is komen te hangen. Ze zullen de trend naar surveillance en beveiliging versterken. Ze zullen de haat en afkeer in de hand werken, die zich in het afgelopen decennium in delen van de samenleving en de politiek hebben gevestigd. Maar naast deze sombere vaststellingen past ook de constatering dat westerse samenlevingen veel te sterk zijn gebleken voor dit soort terrorisme. Ook nu terroristische aanslagen, zoals sommige eerste reacties stelden, in Europa ‘the new normal’ lijken te worden.

Westerse samenlevingen kampen sinds de jaren zeventig met modern terrorisme, eerst door organisaties die het Palestijns-Israëlisch conflict wilden beïnvloeden, die regio’s wilden afscheiden van hun land, of die het kapitalistische systeem wilden vernietigen. Hoewel hun terreur grote angst en verstoring veroorzaakte, is geen enkele Europese staat er serieus door in gevaar gekomen. Dat is ook het geval bij het terrorisme dat westerse landen sinds 2001 treft in naam van een hoger islamitisch doel, maar vaak gepleegd door dolende, gemarginaliseerde jonge mannen van eigen bodem. New York is teruggeveerd na ‘9/11’ en dat geldt ook voor Madrid, Londen en Parijs na de aanslagen daar. Deze steden zijn op een vreselijke manier geraakt en hun samenlevingen met hen. Maar deze aanslagen hebben onze wijze van leven en de aard van onze samenlevingen niet wezenlijk weten te veranderen.

Tegenover die veerkracht van Europese landen en steden staat de toenemende druk op Islamitische Staat. Hoewel het nog te vroeg is om te spreken van een doodsstrijd krimpt het territorium van het zelfverklaarde kalifaat al ruim anderhalf jaar en staat het schijnbaar onstopbare leger van twee jaar geleden onder druk door luchtaanvallen, opdrogende inkomsten, verlies van uitstraling en een stilvallende instroom van vrijwilligers. Nu IS-aanhangers zich naar het zich laat aanzien toeleggen op ‘ouderwetse’ en willekeurige bomaanslagen in het Westen, kennelijk als vergelding voor de arrestatie van terrorist Abdeslam maar in naam van alle moslims, kan het niet anders dan dat zich dat verder vertaalt in de afnemende aantrekkingskracht van de boodschap die IS uitdraagt.

‘Brussel’ is een nieuwe slag die IS een Europese samenleving heeft toegebracht in een oorlog die zij aan het verliezen is. Ook Brussel zal weer terugveren. Hoe verschrikkelijk het ook is dat deze aanslagen hebben plaatsgevonden en dat er nieuwe aanslagen zullen volgen; hoe bitter het ook is om het gif van dit geweld zijn werk te zien doen – ook nu zal de veerkracht van de Europese samenlevingen groter zijn dan wat radicaal-islamitische groepen daar tegenover kunnen stellen.