Basta met Telegram. Techbedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen, oordeelde de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser begin dit jaar. De van oorsprong Russische chatapp houdt zich niet aan de Duitse wet en wordt gebruikt voor duistere zaken: extreem-rechtse rellen, kinderporno, drugs- en wapenhandel. Faeser wil dat Apple en Google stoppen met het aanbieden van de app. Mocht Telegram de wet blijven schenden en weigeren harder op te treden tegen extreem-rechtse chatgroepen, dan kon de minister een landelijk verbod op de app niet uitsluiten, zei ze tegen Die Zeit.
Telegram is in Nederland sinds een paar jaar even populair als controversieel. De app leent zich uitstekend voor het organiseren van protesten, omdat je er in besloten groepsgesprekken geheime plannen kunt smeden zoals op WhatsApp, maar ook vanuit één centraal kanaal kunt zenden naar onbeperkte aantallen volgers, zoals bij YouTube. In de VS zou de bestorming van het Capitool er zijn georganiseerd, in Duitsland de protesten tegen de coronamaatregelen, in Nederland de boerenrellen.
Telegram is bedacht vanuit een ideaal van compromisloze vrijheid van meningsuiting. Het is behoorlijk privacy-vriendelijk vergeleken met andere chatdiensten. Omdat je er je telefoonnummer kunt verbergen, ben je zo goed als anoniem en je mag alles delen wat je wil. In de gebruiksvoorwaarden staat dat Telegram niemand zal blokkeren die op ‘vreedzame wijze’ alternatieve meningen uitspreekt. Die ondoordachte absolute vrijheid van meningsuiting die zoveel techmolochs, zoals ook Elon Musk, voor zich zien, zorgt vaak op basisniveau al voor botsingen met de wet. Wat doe je dan bij opruiing, antisemitisme, naaktfoto’s van minderjarigen, doodsbedreigingen? Het antwoord van Telegram is: ongeveer niets.
Het Nederlandse Telegram-landschap dat De Groene in dit nummer in kaart brengt, geeft een ontluisterend beeld. Het overgrote deel van de openbare Telegram-kanalen bestaat uit complotgroepen, waarin – al is het in gradaties van extremiteit – doodsbedreigingen worden geuit, een pro-Russisch sentiment heerst, waar boerenprotesten worden gesteund, waar de deep state zo ongeveer een feit is. En dan is er nog een ondergrondse, vergelijkbaar met het dark web, waar gehandeld wordt in wapens, en meisjes en vrouwen worden geëxposed: hun naaktfoto’s en gegevens, bijvoorbeeld op welke middelbare school ze zitten, worden gedeeld in groepen met soms tegen de honderdduizend leden.
Is daar dan niets aan te doen? Telegram laat in een reactie aan De Groene weten dat het actief modereert op schadelijke content – inclusief de verkoop van illegale goederen en kindermisbruik, maar alleen in publieke groepen. Besloten groepen kun je als gebruiker rapporteren. Het OM kan niet ingaan op vragen, want dan zou het over lopend onderzoek moeten vertellen. ‘Maar in zijn algemeenheid kun je stellen dat het altijd een uitdaging is om te werken met sociale-mediaplatforms, omdat die vaak in het buitenland gevestigd zijn.’
Oftewel: in Nederland is geen aanspreekpunt, en je kunt moeilijk voor de hele wereld Telegram-politie gaan spelen. Daar komt nog bij dat de app in andere landen juist wordt gebruikt door dissidenten, journalisten en activisten die voor hun veiligheid anoniem moeten blijven. Soms wordt Telegram gevraagd om groepen of berichten te verwijderen. In Nederland zijn gebruikers daar zelf toe verplicht: ze zijn opgespoord en moesten hun eigen kanaal verwijderen.
Duitsland kampt met hetzelfde probleem, nationaal kun je weinig uithalen. Daarom stuurt het aan op Europese samenwerking. De aanstaande Digital Services Act, een wettenpakket van de EU om sociale media aan te pakken, biedt alvast wat handvatten. Telegram moet binnen Europees grondgebied aanspreekbare vertegenwoordiging organiseren en transparant zijn over wat het doet om schadelijke berichten verwijderd te krijgen. Bij zich snel ontwikkelende technologie hoort ook dat er steeds nieuwe apps komen die juridische grenzen overschrijden. Alleen al voor de honderden vrouwen die hun naaktfoto’s op straat zien liggen is het noodzakelijk dat wetgeving niet achter de feiten aanloopt.
