Omdat het Jaipur Litfest ieder jaar in januari plaatsvindt, is de programmering altijd een soort politiek en cultureel overzicht van de afgelopen twaalf maanden. Wie die verschillende debatten en lezingen volgt kan maar één conclusie trekken: 2017 was het jaar waarin het populisme politiek volwassen werd en waarin de liberale elite in verschillende landen flink om de oren kreeg.
Behalve Trump (‘hij die niet genoemd mag worden’ is inmiddels de running gag op het festival’) werd de Brexit nog eens doorgenomen. In een paneldiscussie voorgezeten door Timothy Garton Ash, die in een recent artikel in de NYRB de geleidelijke desintegratie van de EU en de opkomst van het populisme in Europa helder analyseerde, werd de Britse keuze om de EU te verlaten ingezet als een casus die toont hoe het populisme uitgroeit van boze ketelmuziek tot een bepalende kracht. Kenmerken voor deze stroming is het strategisch gebruik van informatie, in sommige gevallen de wereld in geholpen door een verbond tussen politiek en pers.
Koningin Victoria-biograaf A.N. Wilson legde in het Brexit-panel uit hoe delen van monarchie-gezind Groot-Brittannië konden geloven dat hun Queen voor de Brexit was, zoals The Sun berichtte kort voor de stembusgang: het Conservatieve parlementslid Micheal Gove zou dit hebben opgemaakt uit een gesprek met Elizabeth II. Behalve parlementariër is Gove ook columnist in een krant van Rupert Murdoch die, toevallig, ook The Sun in handen heeft en ook een Brexit wilde.
Wat de koningin echt vond zullen we waarschijnlijk nooit weten, maar deze episode laat zien hoe de toekomst van een land bepaald kan worden door politici die bereid zijn hun eigen particuliere ambities boven alles te stellen. Want behalve als parlementariër en columnist zag Gove zichzelf ook als de aanstaande premier van een post-Brexit-Britain. Hij werd het niet, evenmin als Boris Johnson die ook op het hoogste politieke ambt aasde maar zich uiteindelijk niet kandideerde. En dus werd Theresa May premier van de Britten.
Daags voor het Jaipur Litfest kondigde May een harde Brexit aan. De dag daarna was Boris Johnson in New Delhi om als minister van Buitenlandse Zaken aan te kondigen dat een fraaie toekomst van handelsverdragen tussen India en Groot-Brittannië aanstaande was. Dat een keuze voor Brexit werd ingegeven door nostalgie naar de tijd dat de invloed van het Britse imperium tot ver overzees te voelen was, zoals werd opgemerkt in het panelgesprek op het Jaipur Litfest, leek deels bewezen.
In het land dat in 1947 zijn onafhankelijkheid op de Britten veroverde om in één klap de grootste democratie ter wereld te worden wordt om sommige facetten van die democratie inmiddels opnieuw strijd geleverd. Ik sprak in Jaipur met Aditya Mukherjee. Hij is hoogleraar geschiedenis aan Jawaharlal Nehru University en een van de auteurs van het boek India’s Struggle for Independence, een klassieke studie uit 1987 waarmee duizenden studenten zijn opgegroeid. Binnenkort moet Mukherjee voor de rechtbank verschijnen omdat er een proces is gestart om zijn boek te verbieden. Delhi University heeft de hindi-versie ervan al uit de roulatie genomen, na druk van hindoe-nationalistische studentenclubs. Steen des aanstoots is de omschrijving van Bhagwat Singh, een Indiase socialist die actief was in de onafhankelijkheidsbeweging, als ‘revolutionaire terrorist’ (ook al noemde Singh zichzelf zo). Eerder verbood de rechter hier het boek The Hindus: An Alternative History omdat het beledigend zijn zou voor het hindoeïsme.
Er is een overeenkomst tussen de aanval op geschiedenisboeken in India en de wijze waarop informatie werd ingezet in de Brexit-campagne: beide zijn gevallen waarbij een open omgang met informatie wordt ingeruild voor het ondergeschikt maken van kennis aan politieke bedoelingen. In het geval van Groot-Brittannië werd in The Sun een gerucht als waarheid gepresenteerd omdat het de kans op een Brexit zou vergroten. In het geval van India worden pogingen ondernomen om feiten buiten het debat te houden omdat ze afbreuk zouden doen aan het nationale idee dat een deel van India koestert: dat van een fiere hindoe-natie. Zeventig jaar na de onafhankelijkheid kruipen India en Groot-Brittannië weer iets meer naar elkaar toe.