De Democraten ruiken bloed: Bush ziet er niet meer zo onkwetsbaar uit. De chaos in Irak, de aanhoudende hoge werkloosheid en de duizelingwekkende groei van de staatsschuld hebben zijn populariteit zwaar aangetast. Met de juiste kandidaat en de juiste strategie kunnen de Democraten hem volgend jaar het Witte Huis uit trappen. Maar wie kan die klus klaren? Een linkse oorlogstegenstander die de partij basis enthousiast maakt? Een gematigde versie van Bush die de onbesliste kiezers in het centrum kan overhalen? Een viersterren generaal die de oorlog in Kosovo won maar geen enkele politieke ervaring heeft? Of Hillary Clinton?

In april kon de president nog rekenen op de steun van 71 procent van de kiezers. In augustus zakte zijn approval rate tot 59 procent en vandaag staat hij op 50 procent. Als hij in dit tempo voortboert, zal hij zichzelf verslaan zonder enige hulp van de Democraten.

Bush’ achteruitgang weerspiegelt de groeiende desillusie over Irak: in augustus vond 63 procent van de Amerikanen de oorlog «de moeite waard», nu nog slechts de helft. Volgens de polls geloven steeds meer Amerikanen dat de regering de dreiging van Irak had overdreven en de afloop te rooskleurig had voorgesteld. Een ruime meerderheid is ook tegen de goedkeuring van de extra uitgave van 87 miljard dollar die Bush aan het Congres heeft gevraagd en tegen het sturen van nog meer troepen naar Irak, zoals de regering wil.

«Het Republikeinse zelfvertrouwen heeft een deuk gekregen», meent Washington Post-columnist E.J. Dionne. «Het ergste voor hen is dat er voor de verkiezingen geen ommekeer is te verwachten. De situatie zal misschien verbeteren, maar de aanslagen op Amerikanen blijven een marteling. En Bush heeft geen vijand als Saddam Hoessein meer die hij kan gebruiken om de bevolking achter zich te krijgen.»

Een andere marteling is de druppelsgewijze stijging van de werkeloosheid. Sedert Bush president werd, verloren drie miljoen Amerikanen hun baan. Intussen plunderde hij de schatkist voor de oorlog en voor belastingcadeaus aan de rijksten. Zijn bewering dat die belastingverlaging de werkloosheid doet dalen, klinkt de kiezers steeds holler in de oren. De Democraten herinneren de kiezers eraan dat er onder Bill Clinton maandelijks 230.000 banen bijkwamen terwijl er onder Bush 70.000 per maand verdwenen; dat Clinton de begroting in evenwicht bracht terwijl Bush anderhalf biljoen dollar schulden maakte.

Munitie genoeg dus voor de Democraten. Maar hun kandidaten wekken weinig enthousiasme. De gedoodverfde koplopers zijn bekende politici die de oorlog na enig tegenpruttelen hadden goedgekeurd. Voor de basis van de partij, die het oneens is met Bush en hem ten zeerste verafschuwt, zijn die kopstukken te lauw, te déjà vu. Slechts één kandidaat kon zich in de lente uit het peloton losscheuren: Howard Dean. Net als Clinton is deze plattelandsdokter een ex-gouverneur van een kleine staat, Vermont, die zich afficheert als een outsider, onbezoedeld door de politieke koehandel in Washington. Als gouverneur deed hij het niet slecht: hij bracht de begroting in evenwicht en creëerde werkgelegenheid. Net als destijds gouverneur Clinton heeft hij een gematigde reputatie. Maar wat in Deans staat voor gematigd doorgaat, kan in de rest van het land radicaal links lijken. Vermont is de enige staat die in het Congres wordt vertegenwoordigd door een politicus die zichzelf socialist noemt.

Dean werkte zich in de kijker door zich van meet af aan tegen de oorlog in Irak op te stellen. Hij wil Bush’ belastingverlaging afschaffen — zijn voornaamste rivalen willen die slechts gedeeltelijk terugschroeven — en het geld gebruiken om alle Amerikanen een ziekteverzekering te geven. Zijn klare, simpele standpunten en gepeperde aanvallen op Bush klinken veel Democraten als muziek in de oren. Velen vinden hem ook verfrissend eerlijk. «Hij is anders dan andere politici. Hij draait niet rond de pot en als hij iets niet weet, geeft hij dat toe», zei een bewonderaarster na het recente Democraten-tv-debat in New York. «De reden van mijn succes is dat ik zeg wat ik denk», zegt Dean zelf. «Wat de kiezers in mij appreciëren is in de eerste plaats mijn karakter.» Voeg daaraan toe dat Dean de enige kandidaat is die al sinds februari 2002 fulltime campagne voert, een stevige organisatie heeft opgebouwd in de cruciale staten en bijzonder bekwaam bleek in het inzamelen van geld via internet, en je begint te begrijpen waarom hij de onverwachte koploper is geworden.

De Republikeinen zijn opgetogen over Deans succes. Zij zien hem als te links om Bush te kunnen bedreigen. Sommige Democraten vinden dat ook. «Onze basis mobiliseren volstaat niet», zegt Bruce Reed, de voorzitter van de Democratic Leadership Council, een groep die eerder Bill Clinton als voorzitter had en die de Democratische partij tegen linkse neigingen wil beschermen. «Het kiezerskorps in dit land is dertig procent rechts, twintig procent links en vijftig procent in het midden. Om te winnen moet je dat brede midden veroveren.» Maar anderen, zoals Robert Borosage van het progressieve Institute for America’s Future, menen dat Bush Amerika zo heeft gepolariseerd dat die middenmoot veel smaller is geworden. Het recept voor een overwinning is volgens Borosage «een kandidaat die een duidelijk alternatief voorstaat dat genoeg geestdrift opwekt om de kiezers massaal op te trommelen». Dean ziet het ook zo: «De manier om Bush te verslaan, is niet zijn zoals hij. De manier om hem te verslaan is de vijftig procent van de Amerikanen die niet stemmen een reden geven om dat wel te doen.»

De eerdere favorieten — Joe Lieberman, een vrij conservatieve senator die in 2000 de running mate was van Al Gore; Dick Gephardt, een Congres-leider met nauwe banden met de vakbond; en John Kerry, een senator die naam maakte als oorlogsheld in Vietnam en later als leider van het verzet tegen die oorlog — vechten om de tweede plaats in de polls. De vijf overige kandidaten krijgen zo weinig steun dat ze gedoemd lijken tot een figurantenrol. Veel Democraten bleven intussen klagen dat geen van de negen kandidaten hen kon bekoren. De partij had volgens hen een ster nodig, een sterke figuur die de macho-appeal van Bush bij mannelijke blanke kiezers zou kunnen afzwakken. Iemand als Wesley Clark, de opperbevelhebber van de Navo tijdens de Kosovo-oorlog.

Na veel speculatie stapte Clark vorige week als tiende kandidaat in de ring. Meteen werd hij de koploper in de polls. De media bejubelden hem en zelfs uit linkse hoek kwam er opvallend veel bijval. «Jij bent het soort kandidaat waar de modale Amerikaan voor zal stemmen», schreef filmmaker Michael Moore in een open brief aan Clark. «Dit is een oorlog en wij hebben een generaal nodig om diegenen die onze grondwet en ons gevoel voor fatsoen hebben onteerd terug te drijven.» Moore voegde eraan toe: «Ik had nooit gedacht dat ik dit zou schrijven, maar wanhopige tijden vragen om wanhopige maatregelen.» Veel linkse Democraten zijn het met hem eens. Hun voorkeur gaat uit naar Dean of een andere kandidaat, maar Clark is volgens hen beter in staat Bush te verslaan. De polls lijken hun gelijk te geven: Dean zou vandaag tegen Bush verliezen met 38 procent tegen 52; Clark met 43 tegen 47.

Clarks kandidatuur veroorzaakt tandengeknars in Republikeinse kringen. Rechts ruikt een samenzwering: Clark zou het Trojaanse paard zijn van aartsvijand Bill Clinton. Volgens die theorie zou Clark Dean en de andere kandidaten afzwakken en zich vervolgens terugtrekken om plaats te maken voor… Hillary Clinton. Onzin, zeggen zowel Clark als de Clintons, hetgeen de speculaties niet stopzet. Clark komt net als Clinton uit Arkansas en Clinton zei onlangs dat de Democraten twee sterren hadden: Hillary en Clark. Clinton moedigde Clark aan om kandidaat te worden en de generaal heeft zich omringd met Clinton-adviseurs. Voor rechts zijn het allemaal bewijzen van hun bange vermoedens. Mocht ze kandidaat worden dan zou Hillary meteen de favoriet zijn. Maar zij heeft haar kiezers in New York beloofd haar ambtstermijn als senator af te maken en wil dus in 2004 niet meedoen. 2008 is een andere zaak.

Clark werd overigens na de Kosovo-oorlog door Clinton opzij gezet als Navo-bevelhebber. Dat zou gebeurd zijn op verzoek van andere generaals, die Clark te publiciteitsgeil vonden. «Get your fucking face off the TV!» zou defensieminister Cohen Clark hebben toegeblaft. Maar er was ook de bizarre episode aan het einde van de Kosovo-oorlog toen de Russen plotseling de luchthaven van Pristina bezetten. Clark gaf de Britse Kfor-bevelhebber Michael Jackson het bevel hen met gevechtsvliegtuigen de pas af te snijden. Jackson weigerde. «Ik ga voor u niet de Derde Wereld oorlog beginnen», zei hij tegen Clark.

Clark zegt dat hij enkel bevelen uit Washington opvolgde. Maar verdient hij wel het imago van «oorlogsheld tegen de oorlog» dat hem wordt toegedicht? Uit zijn commentaren voor CNN tijdens het Irak-conflict blijkt dat hij zich kantte tegen het unilateralisme van Bush, eerder dan tegen de oorlog zelf. Zeker is dat hij een politieke neofiet is die de kneepjes van het vak nog moet leren. Op de vraag of hij voor de oorlog gestemd zou hebben, antwoordde hij de ene dag van wel en de volgende dag van niet. De derde dag legde hij dat zo uit: «Ik heb het op beide manieren gezegd, want als je daarop ingaat… wat er gebeurt is dat je jezelf in een positie moet plaatsen.» Vervolgens riep hij naar zijn perssecretaresse: «Mary, help!»

Ook tijdens het tv-debat van vorige week donderdag maakte hij geen sterke indruk, al bleven de flaters uit. Maar volgens sommige waarnemers is het slechts een kwestie van tijd alvorens de generaal zichzelf vloert. De strijd om de nominatie is nog lang niet gestreden.

Bush heeft intussen het voordeel dat hij zijn kruit droog kan houden tot na de voorverkiezingen; hij heeft geen tegenstanders. Hij heeft al 55 miljoen dollar vergaard voor zijn campagne waaraan hij het recordbedrag van 200 miljoen wil besteden. Een gigantische publiciteits-Blitz waarin om de haverklap de woorden «elf september» zullen vallen, is op komst. Niet voor niets houden de Republikeinen hun conventie in september en vlak bij Ground Zero. Bush, de heldhaftige leider van de oorlog van de beschaving tegen de terreur. Kan die simpele formule blijven werken? Stay tuned. Het kan spannend worden.