Opa’s verleden

In januari 1969 gooide Joop Hueting in Achter het nieuws een projectiel richting het Nederlands zelfbeeld inzake de ‘politionele acties’: oorlogsmisdaden. In 2016 vergruizelde het definitief door Rémy Limpachs De brandende kampongs van generaal Spoor. Maar hulde aan de Vara die de moed had Hueting te laten spreken via een medium dat toen nog maximaal bereik en impact had. Hulde opnieuw aan de Vara die nu komt met een driedelige documentaire over een andere pijnlijke waarheid in Nederlands-Indisch verleden. Waarheid die Dick Verkijk al in 1965 voor datzelfde Achter het nieuws onthulde in een documentaire over de ondergang van het Nederlandse passagiersschip de ‘Van Imhoff’ in 1942. Alleen werd uitzending daarvan toen nog door de Vara-leiding verboden en werd Verkijk ontslagen.

Het schip vervoerde 477 in Nederlands-Indië levende Duitse en Oostenrijkse mannen, die al in 1940, na de Duitse inval in Nederland, in kampen waren opgesloten en die in 1942, vanwege de Japanse dreiging, naar Brits-Indië werden overgebracht. In kooien omgeven door prikkeldraad. Het schip werd bij Sumatra door Japanse vliegtuigen beschoten en zonk langzaam. Kapitein, bemanning en bewakers (110 totaal) namen de reddingsboten en lieten ‘hun vrachtje’ (zoals iemand het noemt) achter. Van hen overleefden er 66. De buitenste lijst van de documentaire wordt gevormd door Koos Postema (destijds jong redacteur van AhN) en Dick Verkijk zelf. Ze keren terug naar de toenmalige redactievilla. Postema wijst de plek aan waar een kast stond met een filmblik, opschrift Van Imhoff: nooit uitgezonden. Zijn toon te lollig voor wat volgt. Postema’s stem loodst ons vervolgens door de documentaire (waarvan ik het eerste deel zag) waarin Verkijk regelmatig terugkeert in gesprek met de hoofdpersonages in de binnenste lijst: de jonge schrijver Thomas Heindl, wiens overgrootvader, arts, een van de 66 was maar een paar maanden later alsnog overleed op het eiland Nias. Thomas doet onderzoek naar de ramp van 1942. Samen met zijn oma kijkt hij naar filmpjes: helemaal nog tempo doeloe, maar dan met baboes en chauffeurs voor Duitstalige kinderen. Ze zag haar vader voor het laatst toen hij in 1940 opgehaald werd. Via internet achterhaalt hij de naam van de kapitein van de Van Imhoff, Hoeksema, en spoort hij diens kleindochter Anouk op. Hij lijkt niet veel aan haar te hebben: ze heeft opa zelden gezien (dat was dan niet leuk) en van zijn verleden kreeg ze alleen mee dat hij kapitein was op een soort ‘Love Boat’.

Desondanks (of juist daardoor) groeit ze uit tot hoofdpersoon naast Heindl. Het zijn zonder twijfel de filmmakers die haar op Spoorloos-missie sturen langs familieleden van wie ze het bestaan niet wist en die allemaal meer van het familiegeheim weten dan zij. Het wordt een pijnlijke confrontatie met opa’s verleden. En, neem ik aan, in volgende afleveringen met de opstelling van de Vara en andere autoriteiten. Hulde dus. Al heb ik moeite met te nadrukkelijk, soms pathetisch muziekgebruik. En met een commentaar dat zegt: ‘(…) ik hoop dat Thomas beseft wat voor effect dit heeft op het leven van Anouk’. Kom op hé: zonder dat risico had je zelf geen film.