‘Welkom bij de opvang in de regio’ is daarom de licht cynische openingstekst van Tegenlichts Halte Istanbul. ‘Willen de Syrische vluchtelingen in die stad door naar Europa of is Turkije het land waar ze een toekomst proberen op te bouwen zolang ze niet terugkunnen?’ is de onderzoeksvraag.
Het antwoord kan uiteraard nooit representatief zijn, maar de documentaire geeft een indringend beeld van de omstandigheden waarin de meeste Syriërs in Turkije leven: van moeizaam tot erbarmelijk, en met een incidenteel succesverhaal. Logisch daarom dat vooral de zwakkeren door willen, maar uitgerekend hun ontbreekt het aan middelen om via smokkelaars door te reizen (voor zover die mogelijkheid nog bestaat). Fatimah woont met haar kinderen in een kelderwoning. Haar man, ziek en wel, is na zes vergeefse pogingen, waarvan twee keer bijna verdronken, in Duitsland gekomen, maar voorlopig is er geen enkele kans op gezinshereniging. Hun slimme oudste zoontje Cuwan, nu dertien, moesten ze van school halen. Die werkt dertien uur per dag in een telefoonwinkeltje. In Syrië had hij twee vriendjes, een Koerd en een Arabier. De een is ontvoerd, de ander dood door een mortier (‘hij was mijn beste vriend’). Hij vertelt het glimlachend en veel te wijs.
Twintig procent van de Syrische gezinnen in Istanbul is trouwens door de man achtergelaten, vertelt Salma, die zelf zes jaar geleden illegaal de grens over kwam. Vooral de positie van die vrouwen en kinderen is hopeloos. En ze hebben geluk als ze door de ongelooflijk energieke en ondernemende Salma en haar Syrische Beloften Vereniging worden geholpen. Aan het hoofd van een groepje mannen zamelt zij bij Turkse charitatieve instellingen geld in waarmee ze goederen koopt om nieuwkomers van een inboedel te voorzien. Ze besloot meteen Turks te leren en het, in een aantal zelf gestichte vluchtelingenschooltjes, te (laten) leren aan Syrische kinderen. Indrukwekkende vrouw die 2300 gezinnen ondersteunt. De enige Turk in de film, makelaar, geeft treurig tegenwicht aan deze charitas: ‘Geen Turk die die sloebers helpt.’ Erger: aannemers die hij kent ontsloegen hun Turkse arbeiders om voor elk van hen drie veel goedkopere Syriërs in dienst te nemen. Om die dan ook nog vaak niet uit te betalen: voor jou een ander. Salma zal blijven en zegenrijk werk doen.
Ook Roslam uit Aleppo is succesvol: door hard werken en sparen heeft hij een naaiatelier, snackbar en juicebar. Zijn Syrische werknemers willen blijven zolang hij blijft: vertrouwd Syrisch. Roslam zingt op Syrische bruiloften want het leven gaat door. Maar Mahmud, straatarm, spaart voor de smokkelaar en Duitsland, hoe bang hij ook is voor de zee. Hoe kan hij anders geld aan zijn ouders in kapot Syrië sturen?
Shoresh Kalantari, Halte Istanbul, VPRO Tegenlicht, zondag 20 maart, NPO 2, 21.05 uur
Beeld:Halte Istanbul, VPRO Tegenlicht, regie Shoresh Kalantari (VPRO Tegenlicht)