Ruim dertien jaar na de val van de Berlijnse Muur begon zich in Duitsland het verschijnsel voor te doen van de ostalgie: het nostalgisch terugverlangen naar de manier van leven ten tijde van het reëel existerende socialisme in de toenmalige DDR. De nostalgie beperkt zich daarbij tot de producten en de sfeer uit die tijd; de meesten zouden niet willen dat ook de politieke situatie van destijds zou terugkeren, en vergeten liever de negatieve kanten van zo’n tijdvak — de repressie, de bestedingsbeperking en de overmatige sociale controle.

De (West-) Duitse regisseur Wolfgang Becker (1954), die voor zijn films Kinderspiele (1992) en Das Leben ist eine Baustelle (1997) al vele prijzen won, heeft met Goodbye, Lenin! (2003) een film gemaakt waarmee hij de zenuw heeft weten te raken van het romantische terugverlangen naar het damals bei uns in der DDR. Sinds de stormachtige ontvangst eerder dit jaar op het filmfestival van Berlijn, waar hij werd onderscheiden met een Blaue Engel voor Beste Europese Film, is Goodbye, Lenin! in Duitsland een ware triomftocht door de bioscopen begonnen. Een teken hoezeer de film de ziel van zowel bewoners van de «oude» Bondsrepubliek als van de voormalige DDR heeft weten te raken.

Net als bij vertoningen van The Rocky Horror Picture Show hult het publiek in sommige Oost-Duitse bioscopen zich in de kleding die je in de film kunt zien: uniformen van de communis tische Freie Deutsche Jugend met de blauwe halsdoeken. Ook wordt luid het FDJ-Lied meegezongen: «Bau Auf, Bau Auf, Freie Deutsche Jugend, Bau Auf!» Het is veelzeggend voor de mate waarin men zich na de snelle, totale overname door de Bondsrepubliek van 1989 vervreemd heeft gevoeld van het eigen verleden.

Het verhaal van Goodbye, Lenin! is even simpel als doeltreffend. De 21-jarige Alex woont met zijn moeder en zus in een appartement in Oost Berlijn. Zijn moeder, die gescheiden leeft van haar naar het Westen gevluchte echt genoot, is een trouw aanhangster van het communisme. De tijd is oktober 1989, wanneer het veertigjarige bestaan van de DDR wordt gevierd.

Op de dag dat Alex’ moeder naar het Palast der Republik loopt om een hoge onderscheiding in ontvangst te nemen, ziet ze tot haar verbijstering dat Alex meeloopt in een demonstratie. Ze krijgt ter plekke een hartaanval en raakt in coma, waaruit ze acht maanden later ontwaakt. In de tussentijd heeft de Wende plaatsgevonden. Alex krijgt van de artsen te horen dat zijn moeder iedere spanning moet vermijden. De geringste opwinding kan fataal zijn. Ze mag er dan ook niet achterkomen dat de DDR niet meer bestaat. Daarom besluit Alex het appartement, dat al helemaal opnieuw was ingericht in westerse stijl, weer terug te brengen tot het oude DDR-uiterlijk. Kranten houdt hij bij zijn moeder vandaan. En als ze in bed naar de televisie wil kijken, besluiten Alex en zijn compagnon in een geïmproviseerde studio met de achtergrond van het DDR-programma Aktuelle Kamera zélf nieuwsuitzendingen te maken en die op video vast te leggen.

Zo ziet zijn verbaasde moeder massa’s mensen over de Muur klauteren, alleen luidt het commentaar daarbij dat inwoners van de Bondsrepubliek genoeg hadden van de crisis en werkloosheid, het drugsgebruik en het opkomende neonazisme in het Westen, en daarom bezig waren naar het Oosten te vluchten, waar ze door het humanitaire regime in speciale opvangkampen werden ondergebracht. Als zijn moeder jarig is, weet Alex voor harde West-Duitse marken een stel buurjongetjes zo ver te krijgen dat ze, gekleed in FDJ-tenue, communistische jeugdliederen komen zingen.

Dit is allemaal erg grappig en veroorzaakt in de Duitse bioscopen uitbundige reacties. Dertien jaar lang was het recente Duitse verleden met kracht verdrongen. Wat nog aan de DDR herinnerde, was vanaf 1990 ausradiert. De levensmiddelen Kombinate waren door Aldi overgenomen, en binnen de kortste keren was er niets meer verkrijgbaar dat mensen in het Oosten nog aan hun leven vóór de Wende herinnerde. Het merk snoepgoed waar je als kind zo nijver voor had gespaard, was voorgoed van de Regale verdwenen. Nu men er inmiddels is achtergekomen dat het westerse systeem óók niet de hemel op aarde heeft gebracht, komt de nostalgie naar wat er geweest is.