Twee documentaires die op het Idfa in première gaan en meedingen in de Competition for Dutch Documentary krijgen bij de VPRO meteen een televisievertoning. In Independent Boy filmt Vincent Boy Kars een maand lang zijn vriend Metin. Die leeft ‘van uitkering naar baantje, van afterparty naar afterparty’ en woont bij moeder. Kars kan niet aanzien dat een jongen vol ideeën daar zo weinig mee doet. Leven en loopbaan zijn immers maakbaar. Metin moet van zijn Oblomov-bank af. Kars regelt een tijdelijk zelfstandig onderkomen en dwingt hem tot activiteiten. Beoogde climax is dat Metin afsluit met een optreden als dj in een club.
In die hoek ligt zijn talent. Kars wil startmotor zijn en als de wielen eenmaal lopen… Bij tussentijdse evaluaties in het moeizame proces wijst Metin op het feit dat de motivatie niet uit hemzelf komt. Die van Kars is uitgesprokener: hij wil een vriend pushen, maar ook een film maken. Dat is hém gelukt, maar het verschil tussen Vincent en Metin is alleen maar groter geworden: maakbaarheid is er voor Machers. Erg opzienbarend is die conclusie niet en de film blijft behoorlijk particulier. Je wil kettingroker Metin door elkaar schudden en hebt een beetje mededogen. Als ik denk aan de tijd die ik ooit stuurloos verzoop herken ik wel iets in Metin maar dat was jaren zestig, dus typisch eigentijds is het niet.
Leedvergelijking is altijd onzin, maar als Metin een ‘loser’ is, dan is zijn lot peanuts vergeleken bij dat van Alicia. Zij is rond haar eerste verjaardag door kinderbescherming bij haar ouders weggehaald en in een pleeggezin geplaatst. Als ze vijf is sterft plots de pleegvader, kan pleegmoeder de zorg niet meer aan en belandt ze in een tehuis.
Daar leren we haar, dankzij regisseur Maasja Ooms, kennen, als negenjarige, al vier jaar wachtend op een nieuw pleeggezin. Terwijl voor het ene na het andere kind een plek wordt gevonden, blijft Alicia in de Maashorst. Tussen steeds weer nieuwe kinderen, van wie de meesten met ingewikkelde handleiding. En met leidsters die proberen de kinderen rust, reinheid, regelmaat, zorg en iets van liefde te geven. In de hemel is een fikse ruimte gereserveerd voor dezulken, want het is slecht betaald, fysiek en psychisch zwaar werk. Fouten zullen ze zeker maken, genen kunnen ze niet veranderen, beschadigingen niet genezen, hormonen niet kanaliseren, gemis niet opvullen.
Een sleutelscène zit in het begin: Alicia ligt in bed en vraagt wanneer er eindelijk een plekje voor haar komt: voogd Machteld had gezegd dat dat er in een jaar zou zijn. Dan moet de leidster uitleggen dat ze geen termijn en valse hoop willen geven, omdat ze niet op de gewone wachtlijst staat en er voor haar een ‘speciaal plekje’ moet gevonden, want ze is ‘een speciaal meisje’. Ontroostbaar huilt ze: ‘Ik ben een gewoon meisje.’ Je zou willen dat dat zo was, maar ziet dat dat niet klopt. Toenemende agressie, extreme stemmingswisselingen, angsten. Ze wil naar mama, maar dat lijkt er niet in te zitten. Nature en nurture versterken elkaar. Treurig en aangrijpend.
Vincent Boy Kars, Independent Boy, VPRO 2Doc, dinsdag 21 november, NPO 2, 23.00 uur
Maasja Ooms, Alicia, VPRO 2Doc, woensdag 22 november, NPO 2, 20.25 uur